مقدم 

امروزه نقش سازمان‌ها در فرایند توسعه بر همگان روشن است و همواره این سؤال نیز مطرح است که چرا برخی از سازمان‌ها در ایفای نقش و وظایف خود موفق و برخی ناموفق هستند ، در پاسخ به سؤال فوق و با نگرش سیستمی و و واقع بینانه به قضیه ، می‌توانیم علل مختلفی از جمله عوامل اقتصادی و ارزشی ، فرهنگی ، اقتصادی ، جغرافیایی و غیره را نام ببریم . اما تا اینجا در ارائه پاسخ کلی اختلاف نظر چندانی نیست آن چیزی که ما را به متن واقعیت های بزرگ تر رهنمون می‌سازد ، سؤال ثانویه است و آن اینکه چه عامل مهمی در شرایط مشابه باعث ‌پیشرفت و موفقیت بعضی از سازمان‌ها و عملکرد نادرست و غیرموفق برخی دیگر می شود .

اغلب اندیشمندان مدیریت بر این باورهستند که سازمان‌های امروزی از آغاز قرن بیست و یک ، برای حفظ پویایی خود در جامعه و محیط رقابتی ناچارند که سازمان‌های خود را از حالت دنباله رو به پیشرو تبدیل کنند . مزیت های رقابتی آینده به شکل توانایی سازمان‌ها در مدیریت دانش و اطلاعات جلوه گر خواهند شد و سرمایه های فیزیکی و مالی ، جای خود را به سرمایه های فکری و ذهنی می‌دهند و قدرت ذهن ^[۱] ، قدرت غالب و مسلط در عرصه های رقابت جهانی می شود .(فقهی فرهمند ، ۱۳۸۱، ۱۶۵)

حال به نظر می‌رسد که یکی از مهمترین دلایل به وجود آمدن چنین شرایطی نداشتن ساختار سازمانی مناسب جهت رویارویی با مشکلات است . از آنجایی که صاحب نظران سازمان و مدیریت ، سازمان را به عنوان یک سیستم تلقی می‌کنند که دارای اجزاء و عناصری است واین اجزاء و عناصر در ارتباط و تعامل با هم می‌باشند .(رضائیان ، ۱۳۸۰ ، ۲۹)

۱-۲- ساختار سازمانی :

سازمان‌ها نقش عمده ای را در جهان نوین ایفا می‌کنند . حضور سازمان‌ها اساسأ هر بخشی از زندگی اجتماعی کنونی را تحت تأثیر قرار می‌دهد . در محیطی که همواره در حال تغییر است ، افراد در طول زمان ، گرایش می‌یابند که هر چه بیشتر با گذشته پیوند داده شوند تغییر اگر بخواهد اتفاق بیفتد، به ناگزیر می‌باشد از طریق یک فشار خارجی بر سیستم پدید می‌آید بی تردید یک سازمان بدون فشارهای خارجی ، خود را با اصلاحات و تجدید نظرهای مداوم همراه نخواهد ساخت .( هیکس – گولت ، ۱۳۷۹) . برخی بر این نکته تأکید دارند که واژه تغییر به معنی تحول مناسبتر از تأثیر به معنی تغییرات ظاهری می‌باشد . « پیتر دراکر» معتقد است که : امروزه جوانان باید سازمان‌ها را همان گونه بیاموزند که اجدادشان کشاورزی را آموختند.( اسکات ، ۱۳۷۴، ۲۵)

جامعه ما یک جامعه سازمانی است . ویژگی جوامع مدرن این است که نقش سازمان‌ها در تمدنهای کهن (مانند : چین و یونان) نیز وجود داشته اند اما در جوامع مدرن می توان سازمان‌های زیادی را مشاهده نمود که عهده دار انجام وظایف بسیار متنوعی می‌باشند.

امروزه اثرات توسعه یافتگی در تمام سطوح ( فردی ، سازمانی ، اجتماعی ) و در تمام بخش ها( اقتصادی ،سیاسی ، فرهنگی و اقتصادی ) خود را نشان می‌دهد . نهادهای اجتماعی و سیاسی منطبق با توسعه و ‌پیشرفت ، خود را مجهز ساخته اند ، نباید فراموش کرد که رشد و توسعه نیازمند ایجاد و یا تطبیق انواع جدید دانش و سازماندهی است و اگر تغییر و تحولی صورت نگیرد با توجه به نیازهای ضروری جوامع امروزی ، دستیابی به توسعه مشکل تر از گذشته خواهد بود .( سبحان اللهی ، ۱۳۸۴،۶)

سیستم ها در طی زمان تغییر می‌کنند و این تغییرات بر پویایی سیستم دلالت دارند . ( همان منبع ، ۱۳۸۰ ، ۴۰) و یک سیستم پویا برای آنکه بتواند زنده بماند باید فعالیت‌هایی را که ادامه حیات او را تضمین می‌کند ، بشناسد . سایمون یکی از دانشمندان مدیریت جدید معتقد است که ساز مانها ی امروزی برای حفظ حیات و توفیق خویش باید سه مهارت اساسی زیر را در خود پرورش دهند :

1. 1. مهارت در فهم شرایط نامعین آینده

1. 1. مهارت در ایجاد ایده های نو متناسب با شرایط جدید ( پذیرش تغییر) و ( یادگیری)

1. مهارت در اجرای برنامه های جدید با سرعت و راندمان .( فقهی فرهمند ، ۱۳۸۱، ۱۵۲)

۲-۲- تعاریف سازمان :

” هربرت جی . هیکس” از نقطه نظر کلاسیک ها سازمان اینگونه تعریف می‌کند:

« سازمان یک ساختاری از روابط قدرت ، اهداف ، نقش‌ها ، فعالیت‌ها ، ارتباطات و عوامل دیگری است که بین افرادی که با یکدیگر به صورت گروهی کار می‌کنند ، وجود دارد » .( هیکس ، ۱۳۷۶، ۱۲۰)

” ماکس وبر” : ماکس وبر برای اولین بار توانست سازمان را از سایر نهادهای اجتماعی مجزا نماید . از دیدگاه او سازمان « یک رابطه اجتماعی می‌باشد که بر طبق مقررات به افراد خارجی اجازه ورود را نمی دهد … دستورات برای عملیات به وسیله افراد خاصی که عهده دار این وظیفه هستند و در «رأس» قرار می گیرند ، اعمال می‌شوند و معمولأ یک ستاد اداری و اجرایی دارد».

« سازمان ، صحنه ی تلفیق کار با افراد و ‌گروه‌های کاری است تا آن ها از امکانات موجود سازمان در اجرای وظایف خویش بهره ببرند . در واقع یک سازمان مجموعه ای از نقش ها و موقعیت هایی است که دارای سلسله مراتب است . در هر سازمان فعالیت‌هایی میان واحدها و بخش های مختلف تقسیم می‌شوند . در هر واحد هر صاحب مقامی دارای سهم معینی از اختیارات و امکانات سازمان است ».(فقهی فرهمند، ۱۳۸۱،۲۶۷)

زمان ها دارای ویژگی ها و وجوه مشترک اند . که به صورت زیر مورد توجه قرار می‌گیرد :

1. یک نهاد اجتماعی است . ۲) که مبتنی بر هدف است .۳) ساختار آن به صورتی آگاهانه طرح ریزی شده است و دارای سیستم های فعال و هماهنگ است ، و سرانجام ۴) با محیط خارجی ارتباط دارد. ( دفت ، ۱۳۸۱،۱۵)

۳-۲- اهمیت و تعریف سازماندهی :

عصر ما، عصر سازمان‌های بزرگ و پیچیده است و مدیر امروز باید از چگونگی سازماندهی و نحوه ی ایجاد این سازمان ها و اصلاح و تغییر آن ها آگاه باشد . برای نیل به هدفها ، سازماندهی گامی ضروری است و به کمک این فعالیت است که هدف کلی و مأموریت اصلی سازمان در قالب ‌هدف‌های‌ جزئی تر و وظایف واحدها شکسته شده و تحقق آن میسر می شود . در سازماندهی ، وظایف و اختیارات و مسئولیت های واحد ها و پست ها مشخص شده و نحوه ی هماهنگی و ارتباط بین آن ها معین می شود . سازماندهی فعالیت مستمر و مداومی است که مدیر همواره با آن روبرو است و منحصر به طراحی سازمان در ابتدای آن نمی شود .

بدیهی است که کتل انسان را موجودی ایستا و یا موجودی که در همه‌ موقعیت‌ها یکسان رفتار کند در نظر نمی‌گیرد. چگونگی رفتار فرد در هر زمان، به نوع صفات و متغیرهای انگیزشی آن موقعیت بستگی دارد. به‌علاوه، دو مفهوم عمده دیگر؛ حالات^[۱۶۴] و نقش‌ها^[۱۶۵] نیز در تنوع رفتار انسان حائز اهمیت بسیار است. تمایز کتل بین حالات و صفت، شبیه به آلپورت است. مفهوم حالت به آن دسته از تغییرات هیجانی و خلقی مربوط است که خود تاحدی تحت تأثیر موقعیتی قرار دارد که در آن واقع شده‌است. کتل بر این نکته اصرار داشت که در عین حال که صفات، الگوهای عام عمل را تعیین می‌کنند، برای توصیف دقیق فرد در یک موقعیت باید حالات و صفات را توأماً در نظرگرفت: «روان‌شناس ورزیده و در واقع هر مشاهده‌گر هوشمندی که نظاره‌گر ماهیت انسان و تاریخ زندگی انسان است درمی‌یابد که حالت فرد در یک موقعیت، به همن اندازه صفات در تعیین رفتار او اهمیت دارند»(۱۹۷۹، صفحه ۱۶۹). به عبارت دیگر، رفتار فرد در یک موقعیت خاص را می‌توان تنها از طریق صفات و بدون اطلاع از این که وی عصبانی، خسته و یا ترسیده است پیش‌بینی کرد(پروین و جان، ۱۳۸۹).

صفات پویشی، اِرگها^[۱۶۶] (منبع انرژی برای تمام رفتارها) و احساسها (الگوهای نگرشهای آموخته شده) را شامل می‌شوند. ارگها و احساسها در نگرش‌ها جلوه‌گر می‌شوند که تمایلات فرد در زمینه‌های خاص هستند. احساس خویشتن خودپنداره شخص است و به صفات عمقی ثبات و سازمان می‌بخشد(شولتز و شولتز، ۱۳۹۱).

دومین عامل مؤثر ولی زودگذر، به مفهوم «نقش» مربوط است. به نظر کتل، بعضی از رفتارها بیشتر از آن که عوامل کلی شخصیت مربوط باشند، به عوامل محیطی وابسته است. ‌بنابرین‏، آداب و سنن می‌تواند بر صفات شخصیتی تأثیرگذار باشد، طوری که «ممکن است افراد در مسابقه‌ی فوتبال مشتاقانه فریاد بزنند ولی در سر میز شام کمتر سر و صدا کنند و یا در کلیسا اصلاً چنین نکنند»(۱۹۷۹، صفحه ۲۵۰) به علاوه مفهوم نقش فرد در آن موقعیت خاص درک شود. برای مثال، واکنش معلم به رفتار کودک در کلاس ممکن است با رفتار وی در نقش دیگر کاملاً متفاوت باشد(پروین و جان، ۱۳۸۹). پژوهش کتل حاکی است که یک سوم شخصیت به صورت ژنتیکی تعیین می‌شود؛ باقی به وسیله تأثیرات محیطی تعیین می‌شوند. ‌بنابرین‏، کتل نظر جبرگرایانه‌ای درباره‌ شخصیت دارد. او هیچ هدف اصلی برای زندگی توصیه نمی‌کند. تأثیرات کودکی مانند وراثت و محیط برای رشد شخصیت اهمیت دارند(شولتز و شولتز، ۱۳۹۱).

۲-۳-۱۵- نظریه هانس آیزنک

هانس آیزنک^[۱۶۷] بیشتر دوران حرفه‌ای خود را در بیمارستان مادزلی و مؤسسه‌ی روان‌پزشکی دانشگاه لندن سپری کرد و به اجرای پژوهش درباره‌ ارزیابی شخصیت پرداخت. او با کتل موافق بود که شخصیت از صفات یا عواملی تشکیل شده‌است که با روش تحلیل عاملی به دست می‌آیند و با این حال، آیزنک از تحلیل عاملی و روش پژوهش کتل به خاطر احتمال ذهنی‌گرایی در این روش و مشکلی که در تکرار کردن یافته کتل وجود داشت انتقادکرد. گرچه آیزنک برای آشکار کردن صفات شخصیت از تحلیل عاملی استفاده کرد ولی این روش را با آزمون‌های شخصیت و تحقیقات آزمایشی که دامنه وسیعی از متغیرها را در بر می‌گرفتند، تکمیل کرد(شولتز و شولتز، ۱۳۹۱).

نظریه آیسنک تحت تأثیر پیشرفت‌های روش شناختی در شیوه آماری تحلیل عاملی، تیپ شناسی کرچمر و یونگ، تحقیقات سیریل برت در وراثت، تحقیقات آزمایشی پاولف در شرطی‌شدن کلاسیک و نظریه یادگیری روان‌شناس آمریکایی؛ کلارک هال قرار داشته‌است. اگرچه آیسنک در تحقیقات خود از نمونه های عادی و بیمار، هر دو، سود برده است، بیشتر تحقیقات او در بخش روان‌پزشکی بیمارستان مادسلی^[۱۶۸] در انگلستان انجام گرفت(پروین و جان، ۱۳۸۹). آیسنک در رعایت معیارهای علمی بسیار سخت‌گیر بود و به صراحتِ مفاهیم و اندازه‌گیری آن ها بسیار اهمیت می‌داد. ‌به این دلیل، آیسنک همیشه یکی از منتقدین سرسخت نظریه روان کاوی بوده است. اگر چه آیسنک از نظریه صفات پشتیبانی می‌کند بر لزوم تهیه ابزارهای کارآمدِ اندازه‌گیری، ضرورت ابداع نظریه‌ای ابطال‌پذیر و اهمیت دستیابی به مبنایی زیستی برای هر صفت تأکید دارد(پروین و جان، ۱۳۸۹).آیسنک در نخستین تحقیقات خود به دو بُعد شخصیت دست‌یافت و آن ها را “درون‌گرا- برون‌گرا” و “روان‌آزرده‌خو”^[۱۶۹] (از لحاظ عاطفی پایدار- از لحاظ عاطفی ناپایدار) نام نهاد. رابطه‌ این دو بُعد اصلی شخصیت با طبایع چهارگانه‌ای که به وسیله پزشکان یونانی بقراط^[۱۷۰] و گالن^[۱۷۱] معرفی شده و ویژگی‌های شخصیتی بیشتری را در برمی‌گیرد در شکل ۲-۲ آمده است(پروین و جان، ۱۳۸۹).

تصویر ۲-۲: رابطه‌ دو بُعد از شخصیت، بر مبنای تحلیل عاملی و طبایع چهارگانه یونانی (آیسنک، ۱۹۷۰)

بیور در تحقیق بسیار مشهور خود واکنش ناشی از حجم معامله را مورد بررسی قرار داد. او ‌به این نتیجه رسید که طی هفته اعلام سود خالص حجم معاملات بسافزایش می‌یابد. امکان دارد واکنش قیمت بازار بیانگر آزمون قوی تری در مقایسه با واکنش ناشی از حجم معامله در باره سودمندی اطلاعات از نظر تصمیم گیری باشد(بیور ، ۱۹۷۲، ص۴۱۰)^[۲۴].

۲-۲-۲ آگاه شدن از واکنش بازار

تئوری بازار کارا بیان می‌کند که بازار به سرعت به اطلاعات جدید واکنش نشان می‌دهد. در نتیجه مسئله مهم این است که بدانیم در چه زمانی برای اولین بار خبر سود خالص گزارش شده به آگاهی همگان رسیده است. اگر پژوهشگر در صدد تعیین اثر این خبر در حجم معاملات و قیمت سهام باشد، حتی چند روز پس از این خبر دست به تحقیق بزنند، بسیار دیر شده است. زیرا پس از آن حتی با وجود اینکه چنین خبری وجود دارد نمی توان هیچ اثری از آن را مشاهده کرد. پژوهشگران برای حل این مسئله در صدد برآمدند ازتاریخی که سود خالص در رسانه های مالی ، مانند وال استریت ژورنال اعلام و گزارش شده است ، استفاده کنند. اگر قرار باشد بازار کارا واکنش نشان دهد ، آن باید از یک دریچه کوچک، در دوره چند روزه مربوط ‌به این تاریخ چنین واکنشی را نشان می‌دهد (ثقفی، ۱۳۸۳،ص ۷)^۱.

معمولا خبر خوب یا بد در سود خالص را با انتظار سرمایه گذاران از آن می سنجند. برای مثال اگر شرکتی سود خالص را ۲ میلیون دلار اعلام کند و این همان چیزی باشد که سرمایه گذاران انتظار دارند به ندرت امکان دارد که سود خالص دارای بار اطلاعاتی باشد. ولی اگر سرمایه گذاران انتظار سود خالص ۲ میلیون دلار را داشته اند ولی شرکت سود ۳ میلیون دلاری را اعلام کند ، در این صورت این خبر خوب باعث می شود که سرمایه گذاران در جهت مثبت و با سرعت در باورهای خود تجدید نظر نمایند و نسبت به چشم اندازه آینده شرکت خوش بین تر شوند(چانی و چتر، ۱۹۹۳، ص۵۰)^[۲۵]۲٫

همیشه رویداد های گوناگونی وجود دارد که بر حجم عاملات و قیمت سهام تاثیر گذار است و به راحتی نمی توان از واکنش بازار نسبت به سود خالص گزارش شده آگاه گردید. برای مثال فرض کنید شرکتی سود خالص خود را گزارش نموده و این سود حاوی خبر های خوب است و همزمان با آن دولت یک چنین اعلامیه ای بر قیمت تمامی اوراق بهادار اثر بگذارد و آن هم به نوبه خود ، اثر ناشی از قیمت مربوط به خبر اعلام سود خالص شرکت را تحت الشعاع قرار دهد. از این رو روش مطلوب این است که عوامل اثر گذار موجود در کل بازار بر بازده سهام را از یکدیگر تفکیک نماییم(همان منبع، ص۵۱).

۳-۲-۲-پژوهش بال و براون

بال و براون در سال ۱۹۶۸ تحقیق تجربی و سنتی در زمینه حسابداری را در بازار های سرمایه آغاز کردند و این روش تحقیق تا به امروز ادامه دارد. نخست آن ها می خواستند شواهد علمی متقاعد کننده ای را ارائه نمایند که بازده سهام شرکت‌ها در برابر محتوای اطلاعاتی صورت‌های مالی واکنش نشان می‌دهد. این نوع تحقیق را تحقیق موردی می‌نامند.

زیرا در این تحقیق در باره واکنش بازار اوراق بهادار نسبت به انتشار سود خالص بود. تحقیق بال و براون از این نظر ارزشمند است که دارای یک روش اصولی یا زیر بنایی است و می توان آن را گسترش داد(خوش طینت، ۱۳۸۵،ص ۹)^۱.

بال و براون ۲۶۱ شرکت پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار نیویورک را به عنوان نمونه برای مدت ۱۰ سال (۱۹۶۵-۱۹۵۶) مورد مطالعه قرار دادند . آن ها توجه خود را معطوف به محتوای اطلاعاتی سود خالص نمودند و به سایر اطلاعات ناشی از اجزای تشکیل دهنده صورت‌های مالی ، مانند قدرت نقدینگی و ساختار سرمایه ، توجه نکردند(همان منبع،ص ۱۰)^۲.

نخستین کار دو پژوهشگر این بود که محتوای اطلاعاتی سود خاص را اندازه گیری نمایند یعنی اینکه آیا سود خالص گزارش شده از مقدار مورد انتظار بیشتر (خبر خوب) یا از مقدار مورد انتظار کمتر (خبر بد) بود. بدیهی است که در این مورد می بایستی سود را جایگزینی انتظار بازار بود. زیرا بر اساس آن سود خالص غیر منتظره تنها در قالب تغییر در سود خالص مشخص می گردید. از این رو شرکتهایی که سود خالص پیش‌بینی از سال قبل داشتند در طبقه ای قرار گرفتند که خبر خوب اعلام می شد و بالعکس. دومین کار آن ها این بود که بازده بازار مربوط به سهام شرکت‌های نمونه را زمانی که نزدیک اعلام سود خالص بود مورد ارزیابی قرار دادند. این کار بر اساس روش محاسبه بازده غیر عادی انجام شد. تنها تفاوت در این بود که دو پژوهشگر از بازدهی ماهانه استفاده کردند. آن ها خبر خوب مربوط به اعلام سود خالص را در نمونه خود مورد توجه قرار دادند. میانگین بازده غیر عادی بازار سهام در ماهی که خبر سود خالص اعلام شد، بسیار مثبت بود و بالعکس، میانگین بازده غیر عادی ‌در مورد خبر بد مربوط به سود خالص متعلق به شرکت‌های موجود در نمونه بسیار منفی بود. این نتیجه موید این می‌باشد که بازار در برابر خبر خوب یا بد مربوط به سود خالص ( متعلق به یک زاویه بسیار محدود ‌در مورد اعلام سود خالص) واکنش نشان می‌دهد (خوش طینت، ۱۳۸۵،ص ۱۱)^۳.

یکی از جنبه‌های مهم تحقیق بال و براون این بود که آن ها برای طیف وسیعی متشکل از هر ۱۱ ماه قبل و ۶ ماه بعد از خبر سود تقسیمی این مطالعه را انجام دادند . این دو پژوهشگر برای هر یک از ماه های این ۱۸ دوره میانگین بازده غیر عادی را محاسبه کردند.

۴-۲-۲ نتیجه تحقیق بال و براون

مهمترین نتیجه تحقیق بال و براون این بود که موجب مطرح شدن سوالات زیادی ‌در مورد سودمندی گزارش‌های مالی شد. از دیدگاه منطقی گام بعدی پرسش این سوال است که آیا مقدار سود خالص مورد انتظار با اندازه و بزرگی واکنش بازار اوراق بهادار رابطه دارد یا نه؟ البته تحقیق بال و براون بر مبنای علامت یا نشانه سود خالص غیر منتظره قرار داشت. یعنی محتوای اطلاعاتی موجود در سود خالص ، در تحقیق این دو پژوهشگر را فقط می توان در قالب دو طبقه اعلام دو خبر خوب یا بد قرار داد که این مقیاس یا معیار نسبتا خوب است(خوش طینت و فلاح،۱۳۸۵،ص ۱۲)^۱.