راهبرد یا استراتژی :

استراتژی یک برنامه جامع برای عمل است که جهت گیری های عمده سازمان را معین می کند و رهنمودهایی برای تخصیص منابع در مسیر کسب هدفهای بلند مدت سازمانی ارائه می دهد.راهبرد الگوی تصمیمهایی است که در سازمان اخذ می شود و فعالیتها و نتایج را شکل می دهد. راهبردهای خوب ابزارهای رقابتی به شمار می آیند و راهبردهای نامناسب، ضعفهایی عمده برای سازمان محسوب می شوند. در نمودار (۲-۱۳) راهبردها در سطح سازمان مادر، سطح موسسه و سطح عملیاتی مقایسه شده اند.

نمودار (۲-۱۱) سطوح سه گانه راهبردها در سازمان

در واقع هدف از برنامه ریزی استراتژیک ، کمک به سازمانها برای کسب مزیت رقابتی است. (رضائیان ، ۱۳۷۹ : ۲۳۹ )

برای تدوین استراتژی در سطح موسسه یا فعالیتهای عمده سازمان، اغلب از روشهایی نظیر تدوین استراتژی ای رقابتی – انطباقی و چرخه عمر محصول استفاده میشود.

۲-۲-۱-۱۵ ) استراتژی های رقابتی پورتر:

رهیافت راهبردهای رقابتی با تحلیل محیط رقابتی سازمان شروع میشود بنابراین می توان راهبرد هایی را انتخاب کردکه مزیت رقابتی سازمان را در مقایسه با رقبایش افزایش دهند.

چهار راهبرد کلی که سازمانها برای کسب مزیت رقابتی اتخاذ می کنند عبارتند از:

• متمایز ساختن – متمایز ساختن محصولات و خدمات خود ازآنچه رقبا ارائه می دهند.
• پیشتازی در صرفه جویی و کاهش هزینه ها – به حداقل رساندن هزینه تولید و افزایش اثر بخشی عملیات در مقایسه با رقبا
• صرفه هزینه به صورت متمرکز- متمرکز کردن فعالیتها برای خدمات رسانی به یک بازار خاص یا گروهی از مشتریان
• متمایز ساختن به صورت متمرکز – ارائه محصولات و خدمات برتر به تعداد محدودی از مخاطبان

در نمودار ۲-۱۴ ، دو متغیر مزیت رقابتی و قلمرو رقابت در نظر گرفته شده اند. در محور افقی مزیت رقابتی مورد نظر شرکت ممکن است کاهش هزینه یا متمایز ساختن بازده باشد. در محور عمودی نیز قلمرو ورقابت ممکن است یک بازار گسترده یا یک بازار محدود باشد.

نمودار (۲-۱۲) راهبردهای رقابتی عام

یادآوری میشود که انتخاب راهبرد مناسب مستلزم اتخاذ نگرش اقتضایی در مواجهه با هر موقعیت است. طبق برخی از مطالعات انجام شده میان تناسب راهبرد با سازمان و رشد درآمد های سازمان در بلند مدت همبستگی وجود دارد. (رضائیان ، ۱۳۷۹ : ۲۵۴ )

۲-۲-۱-۱۶ ) راهبردهای انطباقی:

فرض عمده مدل انطباقی آن است که سازمانها باید راهبردهایی را در مورد محصولات و بازار خود انتخاب کنند که با ماهیت محیط خارجی آنها سازگار باشد. در واقع راهبردهایی که به درستی انتخاب میشوند فرصت و مجالی برای سازمانها ایجاد می کنند که به طور مطلوبی با چالشهای محیطی انطباق یابند. راهبردهای چهارگانه ای که در چارچوب مدل انطباقی مطرح شده اند که عبارتند از:

• راهبرد پیشروی:

این راهبرد با تاکید بر افزایش نوآوری و جستجوی فرصتهای جدید، به دنبال کشف چشم اندازهای جدیدی برای رشد است و وجود مخاطره را می پذیرد. این راهبرد برای محیطهای پویا و مستعد رشد بهترین انتخاب به شمار میرود.

• راهبرد تدافعی:

این راهبرد با تاکید بر حفظ سهم بازار فعلی و حمایت از تولید محصولات موجود، به دنبال دستیابی به ثبات است از این رو فقط برای محیطهای پایدار مناسب است و گاهی مورد توجه صاحبان صنایع در حال افول قرار میگیرد.

• راهبرد تحلیلگری:

این راهبرد بر تلاش برای حفظ موقعیت در فعالیت اصلی تاکید دارد ولی توصیه می کند که به طور گزینشی به فرصتهای نوآوری و تغییر نیز پاسخ مساعد داده شود. از این رو راهبرد تحلیلگری بین راهبردهای پیشرو و تدافعی قرار میگیرد. این راهبرد هنگامی که همه چیز در موقعیت خاص خوب به نظر میرسد بر پیروی از سازمانهای پیشرو تاکید میکند.

• راهبرد واکنشی :

این راهبرد با تاکید بر ضرورت پاسخگویی به فشارها و تحرکات محیطی تهدید کننده سازمان را ترغیب به واکنش برای حفظ حیات خود میکند. به همین دلیل گاهی آن را راهبرد پیرو می نامند. سازمانهایی که از راهبرد واکنشی استفاده میکنند ویژگی های ساختاری ثابت و پایدار و دیدگاه های برنامه ریزی بلند مدت ندارند. (رضائیان ، ۱۳۷۹ : ۲۵۶ )

۲-۲-۱-۱۷ ) چرخه حیات محصول:

چرخه حیات محصول زنجیره ای از مراحل تولید الی توزیع و بازاریابی یک محصول یا خدمت را در طول حیات آن نشان می دهد. چهار مرحله عمده چرخه حیات هر کالا عبارتند از:

• معرفی
• رشد
• بلوغ
• افول

بر اساس نگرش اقتضایی راهبردها نباید بر مبنای اصول و قواعد ثابت و کلی اتخاذ شوند بلکه باید فراخور هر وضعیت خاص، راهبرد مناسب آن تدوین گردد. بنابراین در نظر گرفتن چرخه حیات محصول، اطلاعات بسیار سودمندی برای برخورد اقتضایی با تدوین راهبرد سطح موسسه فراهم می آورد.

نمودار ( ۲-۱۳ ) راهبرد مناسب با هر مرحله از چرخه حیات محصول

اگر محصولات سازمان در مراحل معرفی و رشد قرار داشته باشند راهبردهای متمایز ساختن و پیشروی برایشان مفید است. در مرحله بلوغ تاکید استراتژیک تمایل به حفظ مشتریان و کسب کارایی در تولید است. در چنین شرایطی سازمان باید از راهبردهای صرف هزینه به صورت متمرکز، متمایز ساختن به صورت متمرکز و پیشتازی در صرفه جویی استفاده کند.البته سازمان فقط تا زمانی می تواند از این راهبرد استفاده کند که محصولاتش وارد مرحله افول نشده باشد. در مراحل خاصی که برنامه ریزان راهبردی مترصدند تا طول عمر یک کالا یا خدمت را افزایش دهند. از راهبردهای تدافعی یا تحلیلگری استفاده میشود. توان و شناسایی مراحل چرخه حیات محصول و تدوین راهبرد مناسب با آن از مهارتهای مهم مدیریتی به شمار می آید. (رضائیان ، ۱۳۷۹ : ۲۵۸ )