۳-۱ موقعیت جغرافیایی استان گلستان
گلستان نام جدید سرزمینی است که در طول تاریخ وتاسده هفتم هجری به نام ایالت گرگان واز آن پس تا آغاز سده دهم به نام استرآباد ودر نوشته های دوران اولیه اسلامی به نام جرجان واز اسفند ۱۳۱۶ همراه با استان های تهران،مازندران،قم و سمنان بخشی از استان دوم ایران به شمارآمد .این استان تاسال۱۳۷۶ بخشی از استان مازندران بود اما درآن سال به صورت استان مستقلی به نام گلستان که نام جنگل شرقی استان است،در عرصه ی سیاسی واداری مطرح شد وشهر گرگان به عنوان مرکز این استان برگزیده شد.این استان در اوستا به صورت «هرکانه» ،در کتیبه بیستون«ورکانه» ثبت شده است ونویسندگان یونان باستان آن را «هیرکانیان» نامیدند. بیشتر شهرهای کنونی استان از دیرینگی چندانی برخوردار نیستند واز بزرگ شدن روستاها به وجود آمدند وبه عبارتی روستاشهر به شمار می آیند با این همه،شهرهای گرگان وگنبدکاووس ریشه تاریخی دارند[۱].در واقع اهمیت آن به خاطر زایش تمدن آریایی در شمال کشور می باشد.
 
نقشه۳- ۱: موقعیت استان گلستان در کشور
گلستان استانی در شمال کشور بین۳۶ درجه و ۳۰ دقیقه تا ۳۸ درجه و ۸ دقیقه شمالی و در طول جغرافیایی ۵۳ درجه و ۵۷ دقیقه تا ۵۶ درجه و ۲۲ دقیقه شرقی از نصف النهار گرینویچ واقع شده است که این استان از شمال به جمهوری ترکمنستان،از سمت شرقی به استان خراسان شمالی،از جانب غربی به استان مازندران ودریای مازندران واز سمت جنوب به استان سمنان منتهی می شود که مساحتی حدود۱۲۷/۲۰۳۶۷ کیلومتر مربع که تقریبا برابر ۳/۱درصد مساحت کل کشور است و به عبارتی رتبه ۲۱ را در سطح پوشش بین استان های کشور دارد که حدود یکصد  کیلومتر خط ساحلی(بندرگز، ترکمن،نوکنده وگمیشان) این استان می باشد.طبق سرشماری سال ۱۳۹۰  استان  گلستان دارای ۱۷۷۷۰۱۴ جمعیت دارد که سهم آن از کل کشور ۳۶/۲ درصد می باشد.
۳-۲ تقسیمات سیاسی استان گلستان
موقعیت جغرافیایی شهرستان ها،دهستان ها وروستاهای استان گلستان هریک ازنظر مختصات جغرافیایی ومجاورت دارای ویژگی منحصر به فرد خود می باشد که فاصله مکانی،دوری ونزدیکی به دریای مازندران ،قرارگیری در دشت وپایکوه ها به خصوص نواحی جنگلی،از مواردی است که به لحاظ اقامت وسکونت وچشم انداز محیطی حائز اهمیت اند(فلاح تبار، رحمانی:۱۳۸۸). استان گلستان در سال ۱۳۷۶ از استان مازندران جدا شده است. نام گلستان از چشم اندازهای طبیعی و بکر استان و همچنین از پارک ملی گلستان گرفته شده است. تا سال ۱۳۵۸ این استان شامل دو شهرستان گرگان و گنبد بوده است. شهرستان های علی آباد و ترکمن در همین سال از شهرستان گرگان جدا شده اند. در سال ۱۳۵۹ شهرستان کردکوی از شهرستان گرگان، در سال ۱۳۶۸ ، شهرستان مینودشت از شهرستان گنبد، در سال ۱۳۷۶ شهرستان بندرگز از شهرستان کردکوی، در سال ۱۳۷۹ شهرستان آق قلا از شهرستان گرگان، شهرستان کلاله از شهرستان مینودشت و در سال ۱۳۸۰ شهرستان های آزادشهر و رامیان از شهرستان گنبد و در سال ۱۳۸۷بخش مراوه تپه از شهرستان کلاله و در سال ۱۳۸۸ بخش گمیشان از شهرستان ترکمن و در سال۱۳۸۹ بخش گالیکش از شهرستان مینودشت جدا شدند و به شهرستان های مراوه تپه، گمیشان و گالیکش ارتقاء یافتند. واز آن پس هیچ گونه تغییری در تقسیمات سیاسی استان روی نداد.براین مبنا طبق گزارش آماری سال ۹۰استان گلستان دارای ۱۴ شهرستان، ۲۷ بخش،۲۵ شهر،۶۰ دهستان ،۱۰۰۸ آبادی مسکونی و۴۷ آبادی غیرمسکونی می باشد.از این میان شهرستان گنبد با۳/۵۰۷۱ کیلومترمربع (۸۱/۲۴ درصد ازساحت استان)بزرگ ترین وشهرستان بندرگز با۳۱/۲۳۹ کیلومتر مربع (۱۷/۱ درصد از مساحت استان)،کوچکترین شهرستان استان ی باشند.تراکم نسبی جمعیت استان در سال ۱۳۹۰ معادل ۸۷ نفر در کیلومتر مربع بوده که شهرستان گرگان با ۲۸۶ نفر وشهرستان مراوه تپه با ۱۷ نفر بالاترین وپایین ترین تراکم نسبی جمعیت را داشته اند. پراکندگی مکانی واحدهای شهرستانی برحسب تقسیمات سیاسی استان گلستان وجمعیت استان به شرح زیر است:

نقشه۳-۲:نقشه تقسیمات سیاسی استان گلستان:(مرکز آمار ایران:۱۳۹۰ )

آزادشهر:این شهرستان با قرار گرفتن در محل تلاقی مسیرهای گرگان، گنبد کاوس و شاهرود دارای چشم اندازهای طبیعی و تاریخی بسیاری است. این شهرستان مساحتی در حدود ۸۷۲کیلومتر مربع و جمعیتی بالغ بر ۹۰۱۶۱ نفر دارد.:
آق قلا: شهرستان آق قلا که در ۱۵ کیلومتری شمال شرقی گرگان و در کنار رودخانه گرگانرود قرار گرفته است دارای جمعیتی بالغ بر ۱۱۱۵۸۷ نفر و وسعتی در حدود ۱۷۶۳ کیلومتر مربع است. این شهر توسط شاه عباس در سال ۱۰۲۰ هجری قمری بنا شده که به نام اسپیدژ یا دژ سفید و در زمان حکومت پهلوی به پلوی دژ تغییر نام داد و امروز آق قلا نام گرفته است.
بندرگز:این شهرستان که در منتهی الیه غربی استان گلستان واقه شده است، جمعیتی بالغ بر ۴۵۸۵۳ نفر و وسعتی در حدود ۲۳۹ کیلومتر مربع را دارا است.
ترکمن:این شهرستان که یکی از شهرهای غربی استان گلستان است دارای ۱۲۳۱۲۵ نفر جمعیت و مساحتی در حدود ۱۵۷۶ کیلومتر مربع است. در سال ۱۳۰۶ خورشیدی در محلی که قرارگاه نظامیان بود شهر بندرترکمن تأسیس شد.
رامیان:این شهرستان که از نظر طبیعی به دو قسمت جلگه ای و کوهستانی تقسیم می شود جمعیتی بالغ بر ۸۲۲۶۰ نفر و وسعتی در ۸۷۰ کیلومتر مربع دارد این شهرستان دارای جنگل های غنی و چشم اندازهای زیبا است.
علی آباد:این شهرستان با جمعیتی بالغ بر ۱۲۴۸۷۵ نفر، وسعتی در حدود ۱۱۶۰ کیلومتر مربع و با وجود جاذبه های طبیعی و تاریخ و صنایع دستی متنوع از جمله مراکز عمده گردشگری در استان گلستان است.
کردکوی: شهرستان کردکوی با جمعیتی بالغ بر ۶۷۰۵۱ نفرومساحتی در حدود ۵/۸۱۵کیلومتر در غرب استان و در فاصله ۲۹۰ کیلومتری گرگان واقع شده است. این شهرستان از شمال به شهرستان بندر ترکمن از جنوب به رشته کوه های البرز شرقی و استان سمنان از شرق به شهرستان گرگان و از غرب به شهرستان بندر گز محدود می باشد.
جنوب این شهرستان را ارتفاعات البرز شرقی تشکیل می دهد ، که مهمترین کو ههای آن دراز نو، وزمه کزه، چلستان، جهان نما ، پلاش و حداکثر ارتفاع آن از سطح دریا به ۳۵۰۰متر می رسد . بخش شمالی شهرستان از زمین های جلگه ای هموار با شیب ملایم تشکیل و به زمین های بندر ترکمن ، رودخانه قره سو و خلیج گرگان منتهی می گردد. کشاورزی از ارکان اصلی اقتصاد این شهرستان به شمار می رود . از محصولات مهم کشاورزی پنبه ،گندم ، برنج و سویا است. شهرستان کردکوی دارای مراتع غنی جنگلی و چمنزار های ییلاقی است. به سبب حاصلخیزی منطقه و توسعه کشاورزی بیشتر صنایع این شهرستان در رابطه با محصولات کشاورزی تاسیس شده اند . از مهمترین آنها کارخانه پنبه پاک کنی ، صابون سازی ،روغن کشی ، شالیکوبی ،چوب بری ، و دان ماکیان و نئوپان را می توان نام برد . از صنایع دستی شهرستان حصیر بافی ، نمد زنی ،بافتن چادر شب محلی و جوراب پشمی است.وجود چشم اندازهای طبیعی و تاریخی و صنایع دستی زیبا موقعیت گردشگری مناسبی را برای این شهرستان به وجود آورده است.
کلاله: این شهرستان یکی از شهرستانهای جدید و مهم استان گلستان است ، که از شمال به جمهوری ترکمنستان ، از جنوب به شهرستان مینودشت ( بخش گالیکش )، از شرق به استان خراسان و از غرب به شهرستان گنبد محدود می شود.  وسعت این شهرستان در پهنه استان گلستان حدود ۴۷/۴۹۶۲ کیلومتر مربع و از نظر مختصات جغرافیایی بین ۵۵ درجه و ۲۹ دقیقه طول شرقی و ۳۷ درجه و ۲۲ دقیقه عرض شمالی واقع شده است. موقعیت شهرستان کلاله در پهنه جغرافیایی استان گلستان از سه جهت اهمیت فراوان دارد، واقع شدن در مسیر ارتباطی گلستان – خراسان و ارتباط با جمهوری ترکمنستان که سبب رفت و آمد های بسیار و ارتباطات گسترده شده که می تواند در توسعه و عمران این ناحیه نقش بسزایی داشته باشد. افزون بر آن بخشی از طبیعت زیبای پارک ملی گلستان و سرچشمه رودخانه زاو که از سرچشمه های پر آب گرگانرود است ، در این منطقه واقع گردیده است.  این شهرستان دارای ۱۵۵۸۸۶ نفر جمعیت است ، و ترکیب جمعیتی آن بسیار متنوع می باشد بیشترین جمعیت این شهرستان را ترکمن تشکیل داده است.
گالیکش: این شهرستان محل تلاقی سه استان گلستان، خراسان شمالی و سمنان ، به عنوان گلوگاه استان در منتهی الیه شرقی بشمار می آید. ازشمال به شهرستانهای کلاله و گنبد کاووس ، از جنوب به استان سمنان ، از شرق به استان خراسان شمالی و شهرستان بجنورد و از غرب به مینودشت محدود و متصل می شود .  در فاصله ۱۲۳ کیلومتری از مرکز استان واقع شده است. مساحت این شهرستان حدود ۱۰۰۰ کیلومتر مربع و جمعیت آن بالغ بر۶۰۰۰۰ نفر است.
گرگان: شهرستان گرگان مرکز استان گلستان شهری زیبا و آراسته در متن طبیعت با دیدنی های فراوان است. وشهرستان گرگان(مرکزاستان)ازشمال به آق قلا،ازجنوب به استان سمنان واز شرق وغرب به ترتیب با علی آباد کتول وکردکوی محدود است(دهزاد وهمکاران:۱۳۸۷).مساحت این شهرستان در حدود۲/۱۶۱۵ کیلومتر مربع و جمعیت آن بالغ بر ۳۹۷۹۴۶ نفر است.
گمیشان:این شهرستان در فاصله ۴۵ کیلومتری از مرکز استان گلستان است دارای ۶۱۹۸۲ نفر جمعیت و مساحت ۰۰/۱۲۸۵ کیلومتر مربع می باشد . وجود آثار تاریخی و تپه های باستانی ، نشان از فرهنگ و تاریخ درینه این شهرستان است این منطقه نقطه آغاز دیوار تاریخی گرگان بوده است که در حال حاضر خرابه های آن با نام محلی قزل آلان شناخته می شود .
گنبدکاووس: این شهرستان که بعد از گرگان مهمترین شهر استان محسوب می شود از نام گنبد قابوس بن وشمگیر گرفته شده است که مقبره وی نیز در شمال شهر قرار دارد.مساحت این شهرستان حدود ۵۰۷۱ کیلومتر مربع و جمعیت آن بالغ بر ۲۸۶۶۲۰ نفر است.
مراوه تپه: شهرستان مراوه تپه، در شرقی ترین نقطه استان گلستان واقع می باشد که از لحاظ موقعیت جغرَافیایی از طرف شمال به کشور ترکمنستان و از شرق به استان خراسان شمالی و از طرف غرب به بخش داشلی برون شهرستان گنبد و از طرف جنوب به شهرستان کلاله (جنگل گلستان) منتهی می گردد. مساحت شهرستان حدود ۳۰۶۰ کیلومتر مربع بوده و جمعیت آن بالغ بر ۵۰ هزار نفر که دارای ۲ بخش مرکزی و گلیداغ می باشد.
مینودشت:این شهرستان در ناحیه شرقی استان گلستان در دنباله دامنه کوه های البرز شرقی واقع شده است. مساحت این شهرستان در حدود ۱۵۷۶ کیلومتر مربع جمعیت آن بالغ بر ۱۲۷۴۲۲ نفر است. نام قدیم مینودشت حاجیلر بوده، این شهرستان با توجه به مناظر طبیعی، تفرجگاه های زیبا، وجود آثار باستانی صنایع دستی و تولید ابریشم و تولید عسل یکی از جاذبه های گردشگری استان محسوب می شود.
 
جدول ۳-۱ :تقسیمات سیاسی استان گلستان به تفکیک شهرستان(معاونت برنامه ریزی استانداری،۱۳۹۱)

شهرستان	بخش	مرکز بخش	دهستان	مرکز دهستان	شهر
آزادشهر	مرکزی	آزادشهر	نظام آباد	نگین شهر	نگین شهر آزادشهر
			خرمارودشمالی	آزادتپه
	چشمه ساران	نوده خاندوز	خرمارودجنوبی	نوده خاندوز	نوده خاندوز
			چشمه ساران	فارسیان
آق قلا	مرکزی	آق قلا	آق آلتین	عطا آباد	آق قلا
			شیخ موسی	گری دوجی
			گرگان بوی	قانقرمه
	وشمگیر	انبارالوم	مزرعه جنوبی	چین سیولی	انبارالوم
			مزرعه شمالی	انبارالوم
بندرگز	مرکزی	بندرگز	انزان غربی	گزغربی	بندر گز
			انزان شرقی	گلفرا
	نوکنده	نوکنده	بنفشه تپه	نوکنده	نوکنده
			لیوان	لیوان غربی
ترکمن	مرکزی	بندرترکمن	قره سوی شرقی	قره قاشلی	بندرترکمن
			قره سوی غربی	نیازآباد
	سیجوال	سیجوال	جعفربای جنوبی	پنج پیکر
			قراغی	خواجه سر
رامیان	مرکزی	رامیان	دلند	دلند	رامیان-دلند
			قلعه میران	باقرآباد
	فندرسک	خان ببین	فندرسک شمالی	سعدآبادفندرسک	خان ببین
			فندرسک جنوبی	دارکلاته
علی آباد	مرکزی	علی آباد	کتول	مزرعه	فاضل آباد
			زرین گل	کردآباد
	کمالان	فاضل اباد	شیرنگ علیا	شیرنگ علیا
			آستراباد	فاضل آباد
کردکوی	مرکزی	کردکوی	سدن دستاق شرقی	سیاقی	کردکوی
			سدن دستاق غربی	چهارده
			چهارکوه	سرکلاته خرابشهر
کلاله	مرکزی	کلاله	آق سو	آجن سنگرلی	کلاله
			تمران	تمرقره قوزی
			کنگور	کنگور
	پیشکمر	پیشکمر	زاوه کو	گوکجه
			غرب داغ	عزیز آباد
گالیکش	مرکزی	گالکش	ینقاق	ینقاق	گایکش
			نیلکوه	فارسیان
	لوه	صادق آباد	قراولان	آق قمیش
			گلستان	تنگراه
گرگان	مرکزی	گرگان	استرآبادجنوبی	جلین علیا	گرگان جلین
			روشن آباد	لمسک
			انجیرآباد	زنگیان
	بهاران	سرخنکلاته	استرآباد شمالی	سرخنکلاته	سرخنکلاته
			قرق	نوده ملک
گمیشان	مرکزی	گمیش تپه	نفتلیجه	قلعه جیق بزرگ	گمیش تپه
			جعفربای غربی	خواجه نفس
	گل دشت	سیمین شهر	قزل آلان	آرخ بزرگ	سیمین شهر
			جعفربای شرقی	بصیرآباد
گنبد	مرکزی	گنبد	آق آباد	آق آباد	گنبدکاووس
			باغلی ماراما	باغلی ماراما
	داشلی برون	اینچه برون	فجر	فجر	اینچه برون
			سلطانعلی	ساطانعلی
مراوه تپه	مرکزی	مراوه تپه	مراوه تپه	سوزش	مراوه تپه
			پالیزان	قازان قایه
	گلی داغ	گلی داغ	گلی داغ	گلی داغ
			شملی	عرب قره حاجی
مینو دشت	مرکزی	مینودشت	چهل چای	الفجر	مینودشت
			قلعه قافه	قلعه قافه
	کوهساران	دوزین	سرگل	درچین
			گرو	صفی آباد

 
۳-۳ جاذبه های گردشگری
۳-۳-۱ جاذبه های طبیعی
۳-۳-۱-۱ کوه ها
رشته کوه های البرز در قسمت جنوب و شرق استان گلستان به طور موازی و در جهت شرقی- غربی کشیده شده است و از مرز استان مازندران و گلستان شروع شده و به صورت نواری هلالی امتداد یافته و در شرق و شمال شرقی استان به کوه های آلاداغ،بینالود و هزار مسجد در استان خراسان شمالی می پیوندند. رشته کوه های البرز در سرتاسر جنوب استان، به منزله سدی است که از عبور رطوبت و ابرهای باران زا به داخل فلات مرکزی جلوگیری کرده، و سبب بارش های بیشتر در این منطقه می شود. به همین دلیل سراسر بخش جنوبی استان، به جز برخی از مناطق مرتفع تر تا ۲۴۰۰ متر، پوشیده از جنگل های انبوه است. ارتفاعات البرز شرقی که جنوب شهرستان کردکوی را فرا گرفته است، دارای قله هایی چون درازنو، وزمه کوه، چلستان، جهان نما و پلاش است.
بلندترین کوههای این ناحیه، شاهوار و شاهکوه نام دارند که ارتفاع آنها به ترتیب ۳۹۴۵ و ۳۸۱۶ متر و اغلب پوشیده از برف با دامنه هایی مه آلودند. در ارتفاعات شاهکوه یخچال های طبیعی وجود دارد. در این بخش، آبشارهای و مناطق حفاظت شده قرار دارندکه از میراثهای طبیعی استان به شمار می روند.از دیگر ارتفاعات این استان می توان از قلعه ماران(۳۰۱۰ متر)، کوه  وج متو و چالو (۲۷۵۸ متر)، قله چالویی(۳۷۵۰ متر)،شمشیربر و قزلق (۲۸۵۰ متر)، قله خوش ییلاق(۲۸۰۲ متر) و کورخود در شرق گنبد کاووس(۲۸۱۹ متر) اشاره نمود. قله کهکشان نیز با ارتفاع (۳۸۱۳ متر)، بین استان گلستان و سمنان قرار دارد که از مرتفع ترین قله های ایران به شمار می آید.در زیر برخی از کوه های جنگلی استان گلستان به اختصار شرح داده شد:
 
پیرگرده:کوه جنگلی پیرگرده در فاصله بیست و پنج کیلومتری جنوب شرقی گرگان و در ۸ کیلومتری روستای چهار باغ قرار گرفته است. ارتفاع این کوه حدودا سه هزار  متر است و سرچشمه رودهای چهار باغ، آب قزاق و باغشاه می‌باشد.
زرشک کوه:کوه نیمه جنگلی زرشک‌کوه دربیست و چهارکیلومتری جنوب گرگان و در فاصله هفت کیلومتری شرق روستای حاج‌آباد واقع شده است. ارتفاع این کوه حدود دوهزارو هفتصدوهفتاد متر و سرچشمه سوته‌رود و خاصه رود می ‌باشد.
 
شکل۳-۱  :زرشک کوه[۲]
زیلان:کوه جنگلی زیلان در بیست و هفت کیلومتری جنوب شرقی گرگان و در فاصله هشت کیلومتری جنوب غربی روستای خولین دره در دهستان کوهپایه قرار دارد. ارتفاع این کوه حدود دوهزارو هشتصدوده متر و سرچشمه رودهای چل‌چلی، امام‌زاده قتور و خولین‌دره می ‌باشد.
گاوکشان:این کوه در سی و هفت کیلومتری جنوب گرگان و در فاصله شش کیلومتری جنوب شرقی روستای شاه کوه پایین قرار گرفته است. ارتفاع این کوه حدود سه هزارو هشتصدو سیزده متر است. کوه گاو‌کشان سرچشمه رودهای سرتنگه‌، چهارده و آب ترودبان می ‌باشد. دامنه‌های شمالی این کوه به شهرستان گرگان ودامنه‌های جنوبی آن به شهرستان‌های شاهرود و دامغان مشرف است.
میلانه:این کوه در بیست و چهار کیلومتری جنوب غربی گرگان و در دو کیلومتری شمال روستای حاجی ‌آباد قرار گرفته است. ارتفاع این کوه جنگلی دوهزاروهفتصدوسی وپنج متر است و سرچشمه رودخانه پاییز بن رودبار نیز می ‌باشد.
جهان نما:این کوه در ارتفاعات جنوبی شهر گرگان و جنوب شرقی کردکوی واقع شده و جزو سلسله جبال البرز شرقی محسوب می ‌شود. این کوه سه هزارو هشتادو شش متر ارتفاع دارد و نام خود را از روستایی که در دامنه آن واقع شده، گرفته است. کوه جهان‌نما یکی از مهم‌ترین زیستگاه‌های حیات‌ وحش استان گلستان است[۳].
 
شکل۳-۲  : کوه جها نما

۳-۳-۱-۲ غارها
غارهای زیادی در استان گلستان دارد که اهم آن ها به قرار زیر است:
غارآبریزطلاکوهی:در خصوص نام این غار به دلیل ریزش آب از بلندی و ایجاد غار، احتمالا آبریز نام گرفته و طلا کوهی نیز به دلیل وجود آثار باستانی در دنباله آن گفته می شود. این غار در ارتفاع ۳۸۱ متری از سطح دریا قرار دارد و دارای یک دهانه می باشد.این غار در ۶ کیلومتری مینودشت در سمت جنوب جاده مبارک آباد در انتهای روستای جاده چشمه قرار دارد. طول غار ۸۰ متر و عمق آن ۲۰ متر می باشد. این غار طبیعی بر اثر جریان آب در زیر آبشاری که هم اکنون از آن اثری نیست به وجود آمده است وهم اکنون در آن آبی وجود ندارد ولی به دلیل وجود سنگهای لایه ای از جنس آهک، از چند نقطه ریزش کرده و مسیر اصلی آب نیز اکنون پس از۹ متر بسته شده است. در داخل مقدار زیادی از فضولات خفاش دیده می شود ولی از این جانوران اثری نیست.
غار کیارام:این غار که در محلی به  نام «غار وسط دل» معروف است، در نزدیکی روستای فرنگ فارسیان از توابع شهر گالیکش شهرستان مینودشت قرار دارد. غار کیارام به لحاظ قدمت، قدیمیترین غار مسکونی شناخته شده در استان گلستان محسو ب
می شود. در سال ۱۳۴۲ خورشیدی، چارلز مک بورنی از دانشگاه کمبریج انگلستان مکان باستانی فوق را شناسایی و اقدام به گمانه زنی نمود. بر اساس آثار به دست آمده از حفاری، قدمت این مکان به دوره پارینه سنگی میانه (حدوداً صدهزار سال قبل از میلاد)می رسد و این غار در این دوران محل سکونت گروههای شکارچی و جمع آوردگان غذا بوده است.

 
شکل۳-۳ : غار کیارام در گالیکش

غار شیرآباد: از غارهای مهم طبیعی و جالب غار شیرآباد در شهرستان رامیان است که ضمن جاری بودن آب از آن و ایجاد آبشارهای گوناگون، زیستگاهی بسیار مهم برای بعضی از گونه ها از جمله سمندر کوهستانی به شمار می رود. درباره این غار، افسانه ها وروایات گوناگونی در محل وجود دارد. عده ای آن را غار دیو سپید می نامند. بر قسمت اعظم غار تاریکی مطلق حکم فرماست و در انتهای آن نیز چشمه هایی وجود دارد که منشأ ایجاد غار در طول قرنهای گذشته بوده است. به دلیل ویژگی های ساختمانی و جنس زمین، حرکت آب باعث تشکیل استخر و سنگهای حوضچه های استالاکتیت )قندیل های آهکی که از سقف غار آویزان هستند)شده است. آب این آبشارها که با درخشندگی و صدای خاصی از این ارتفاع به داخل استخرهای پایین دست فرو می ریزند، به عنوانعنصر ممتاز طبیعی به شمار می آیند و قابلیتهای فوق العاده ای را برای جذب جهانگردان و محققان ایرانی و خارجی فراهم آورده است. از آن جایی که محیط های بیرونی غار، کوهستانی و جنگلی است، زیستگاه مناسبی برای مرال، شوکا، خرس، پلنگ و سایرگونه های جانوری است. مجموعه غار و آبشارهای شیرآباد به عنوان یک اثر طبیعی ملی به سازمان حفاظت محیط زیست معرفی شده است. غار و آبشارهای شیرآباد در شهرستان رامیان و در نزدیکی شهر خان ببین واقع شده اند. از خان ببین به روستای شیرآبادحدود۵ کیلومتر به سمت جنوب راه می باشد. بعد از روستای شیرآباد و گذشت ۳ کیلومتر از جاده آسفالته، راه مالرویی وجود دارد که به سمت آبشارها پیش می رود. این غار بعد از آبشار دوم و نرسیده به آبشار سوم واقع است. دهانه بزرگ این غار در سمت راست به خوبی مشخص است.

 
شکل۳-۴: غارشیرآباد رامیان

غار پشمکی: این غار در ارتفاع ۱۱۹۹ متری از سطح دریا قرار دارد و دارای یک دهانه می باشد. این غار دارای۳۰ متر طول و ۲ متر عمق است و در شهرستان رامیان در روستای پاقلعه قرار دارد
.
 
شکل۳-۵:غار پشمکی رامیان
غار حمام خدایی: در قدیم به دلیل شکل خاص غار، مردم روستای پنو در زمستان برای استحمام از آب داخل غار و در تابستان از آب موجود در مقابل غار استفاده می کردند بنابراین به دلیل کارکرد این غار برای مردم محل، به این نام معروف شد. این غار درارتفاع ۱۰۵۰ متری از سطح دریا قرار دارد و دارای یک دهانه می باشد. در شرق روستای پنو و در کنار راه فرعی روستای پنو به دوزین، دهانه بزرگ این غار به خوبی در کنار دره کم عمقی که اهالی محل به آن اریبی می گویند، مشخص می باشد.
 
شکل۳-۶: غار حمام خدایی
 
غار سم: نام این غار(سُم)در زبان محلی به معنای حفره و غار می باشد. این غار در ارتفاع ۱۷۰۰ متری از سطح دریا قرار دارد و دارای یک دهانه می باشد. غار سم در نزدیکی قله کوه خواجه قنبر (امامزاده بالای کوه)و در قسمت غربی روستای  نام نیک به فاصله تقریبی ۲ ساعت راهپیمایی قرار گرفته است. این غار طبیعی از جنس آهک می باشد که بر اساس جریان آب از داخل سنگهای آهکی بسط و گسترش یافته است. دهانه این غار در یک محوطه باستانی قرار دارد و در داخل غار بقایای سفال مربوط به دورانکهن و اسکلت هایی دیده شده است. در دهلیزهای آغازین این غار نیز بقایای اسکلت انسانی موجود است. غار سم؛ دومین غار عمیق کشور می باشد.
 
 
شکل۳-۷: بقایای اسکلت انسانی درغار سم

 
شکل۳-۸ : نمای غار گرو در شهرستان مینودشت

غار گرو(گرآو):غار گَرُو در ارتفاع ۱۱۸۹ متری از سطح دریا واقع شده است و دارای یک دهانه می باشد. طول این غار تقریباً ۲۰۰ متر است. این غار طبیعی بر اثر جریان آب تشکیل شده و در بهار و سالهای پرآبی، آب از دهانه این غار جاری می شود و در راهروهای ورودی غار جریان می یابد. این غار در شهر گالیکش شهرستان مینودشت، روستای دوزین قرار دارد.

۳-۳-۱-۳ آبشارها
چشم گیرترین پدیده گردشگری در استان گلستان آبشارهای زیبای آن می باشد که همین جاذبه شمار اعظمی از گردشگران را همه ساله به این استان جذب می کند. در زیر به مم ترین این جاذبه ها اشاره شده است:

آبشارهای لُوه: در فاصله۱۴ کیلومتری غرب پارک ملی گلستان و در جنوب روستای لوه در شهر گالیکش شهرستان مینودشت، مجموعه آبشارهایی به همین نام واقع شده است. از تقاطع راه اصلی تا این آبشارها نزدیک به ۵ کیلومتر است. مجموعه آبشارهای لوه از چندین آبشار کوچک و بزرگ به صورت پلکانی تشکیل شده که هر کدام آنها، حوضچه هایی را تشکیل داده اند. ارتفاع یکی از آبشارها به ۱۵ متر می رسد. همجواری این آبشار با پارک ملی گلستان و شاهراه تهران- مشهد، در کنار طبیعت زیبا و هوای لطیف آن، ارزش جهانگردی ویژه ای به آن بخشیده است.

 
 
شکل۳-۹:نمای آبشار لوه در شهرستان گالیکش

آبشار کبودوال: این آبشار در ۴ کیلومتری جنوب شهرستان علی آباد کتول و در عمق دره ای از جنگل های انبوه قرار دارد. این آبشار بزرگ ترین آبشار خزه ایی جهان محسوب می شودآب این آبشار که از چشمه های جنوبی ارتفاعات تشکیل شده است، زلال و شفاف و قابل آشامیدن مــی باشد.  این آبشار یکی از مهم ترین تفرجگاه ها استان محسوب می شود و از تنوع گونه های گیاهی و چشمه های فراوان برخوردار است. این آبشار در فصول بهار و تابستان محل تفریح انبوه زیادی از مردم منطقه و گردشگران و طبیعت دوستان می باشد.

آبشار گلستان: آبشار گلستان در بالادست گردشگاه آبشار در پارک ملی گلستان واقع شده است. ارتفاع آبشار حدود۵/۱۹ متر و دارای آب همیشگی است.
شکل۳-۱۰ :نمای آبشارگلستان
آبشار زیارت: این آبشار در ۱۸ کیلومتری شهر گرگان و در ۵ کیلومتری جنوب روستای زیارت واقع شده است. آبشار زیارت در مسیر یکی از شعبات فرعی رودخانه خاصه رود قرار دارد. این رود از ارتفاع حدود ۱۶ متری به داخل حوضچه های می ریزد. این آبشار درفصول بهار و تابستان محل بازدید و گردش مردم منطقه و سایر نقاط کشور است.

آبشارهای شیرآباد: آب این آبشارها که با درخشندگی و شکوه خاصی از ارتفاع زیاد به داخل استخرهای پایین دست فرو می ریزند، به عنوان عنصر ممتاز طبیعی به شمار می  آیند و قابلیت های فوق العاده ای را برای جذب جهانگردان و محققان ایرانی و خارجی فراهم آورده است. امروزه این مجموعه آبشارها مورد توجه زیادی قرار گرفته است. مجموعه غار و آبشارهای شیرآباد به عنوان یک اثر طبیعی ملی به سازمان حفاظت محیط زیست معرفی شده است. غار و آبشارهای شیرآباد در شهرستان رامیان و در نزدیکی شهرخان ببین واقع شده اند. از خانببین به روستای شیرآباد حدود ۵ کیلومتر به سمت جنوب راه می باشد. بعد از روستای شیرآباد و گذشت ۳ کیلومتر از جاده آسفالته، راه مالرویی وجود دارد که به سمت آبشارها پیش می رود. آبشار اول ۲۵متر ارتفاع و ۸۱ متر عمق و آبشار دوم آن ۱۲ متر ارتفاع و ۸۰ متر عمق دارد و به عنوان و عروس آبشارهای منطقه نیز شناخته میشود. آبشارهای شیرآباد همه ساله تعداد بیشماری از مسافران و علاقه مندان طبیعت را به سوی خود جذب می کنند.

                                           شکل۳-۱۱ : آبشار شیرآباد
 
 
آبشار باران کوه:یکی از نقاط جذاب ودیدنی محسوب می شود که در جنگل های شصت کلاته واقع شده است که در جنوب شرقی شهر گرگان قرار دارد.
شکل۳-۱۲: نمای آبشارباران کوه
 
۳-۳-۱-۴ رودخانه ها
با توجه به موقعیت جغرافیایی و شرایط اقلیمی، این استان دارای رودخانه های پرآب و مهمی است که از ارتفاعات رشته کوههای البرز سرچشمه می گیرند. رودهای جاری استان که تعداد آن بالغ بر ۴۰ رود است و عموماً از جنوب به شمال و از شرق به غرب جریان دارند، از شریان های اصلی و ارزشمند حیات اقتصادی به ویژه در عرصه کشت انواع محصولات کشاورزی استان به شمار می آیند. در این میان سه رود مهم اترک، گرگان رود و قره سو از جمله رودهای دائمی استان می باشند که همواره بخش های مختلف اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی استان را تحت الشعاع خود قرار داده اند.
رود اترک: وجه تسمیه این رود برگرفته از اتراک(جمع ترک) می باشد. علت آن است که در طی دوران مختلف تاریخی بعد از اسلام، ترکها (شاخه اوغوزها) در کناره های آن می زیستند. رود اترک یکی از طولانی ترین رودهای  کشور محسوب می شود که از ارتفاعات هزار مسجد استان خراسان شمالی سر چشمه می گیرد. طول آن ۵۴۵ کیلومتر بوده و تقریباً ۱۲۰ کیلومتر از رود، مرز دو کشور ایران و ترکمنستان را شامل می شود. جهت این رود شرقی –غربی می باشد که پس از عبور از مناطق کوهستانی به تپه ماهورهای کم ارتفاع مرزی و دشت سرازیر شده و در محلی بنام«چات»(مرز ایران و ترکمنستان)، رشته فرعی سومبار به آن می پیوندد. رود اترک در خاک ترکمنستان در خلیج حسنعلی به دریای مازندران می ریزد. مهمترین شاخه های آن شامل سومبار، آجی  سو، آق سو، خسرتوت، گرگانلی و گوگول چای می باشد. سطح حوضه آبریز رودخانه اترک در خاک ایران دارای ۲۶۹۰۰ کیلومتر مربع می باشد. این رود تأثیر بسزایی در کشت محصولات کشاورزی داشته و یکی از عوامل توسعه اقتصادی استان در نواحی شمال و شمال شرقی به شمار می آید.
شکل۳-۱۳  :رودخانه اترک

رود گرگانرود: این رودخانه با طول حدود ۳۰۰ کیلومتر و با حوضه آبریز ۱۰۲۵۰ کیلومتر مربع از دامنه های شمالی البرز شرقی و دامنه های غربی ارتفاعات استان خراسان شمالی سرچشمه می گیرد و از به هم پیوستن رودهای زاو، دوغ، چهل چای، زطرین گل، تیل آباد، رامیان، محمدآباد و … تشکیل می شود. جهت جریان آب این رودخانه ها از شرق به غرب می باشد و شاخه های آن از رشته کوه البرز سرچشمه گرفته و از جنوب به شمال جریان دارند و پس از عبور از شهرهای گنبد کاووس و آق قلا در غرب خواجه نفس با تشکیل دلتای بزرگی به دریای مازندران می ریزد. متوسط آب دهی سالانه آن حدود ۹۲۰ میلیون متر مکعب می باشد که حدود ۴۲۰ میلیون متر مکعب آن به مصرف کشاورزی می رسد. در استان گلستان به منظور بهره برداری بیشتر از آب برای توسعه کشاورزی، سد وشمگیر و گلستان ۱ و۲ بر روی رود گرگان و شاخه های آن احداث شده است. ناحیه هایی که این رودخانه در آن جریان دارد جدای از این که یکی ازحاصل خیزترین مناطق کشاورزی استان و کشور را تشکیل می دهد، منشأ و منبع تحولات عظیم تاریخی و اجتماعی در طی دوره های مختلف بوده است.

                                                         شکل۳-۱۴: گرگانرود

رود قره سو: شاخه اصلی این رودخانه از ارتفاع ۲۹۰۰متری کوه های اسب چر، سوس و قزیمان سرچشمه می گیرد و بعد از پیمودن چشمه سارها و شاخه های فرعی به نام رودخانه باغشاه و کمی پایین تر به نام گرماب دشت، سرانجام با سایر شاخه های فرعی، رودخانه قره سو را تشکیل می دهد. طول آن ۱۶۰ کیلومتر و در جنوب استان با جهت شرقی- غربی جریان دارد. از مهمترین شاخه های آن می توان به گرماب دشت، چهل چهار آب، شصت کلا، فسن رود ، النگ دره، نوشن و زیارت اشاره نمود. این رود بعد از پیمودن از چند دهستان بین بندر ترکمن و بندر گز در کنار روستای قره سو به خلیج گرگان میریزد.این رود از یک سو مهمترین منبع تغذیه کننده خلیج گرگان بوده و از سوی دیگر یکی از مراکز عمده تکثیر انواع ماهیان استخوانی نظیر ماهی کلمه، ماهی سفید، سیم، کپور و کفال می باشد. به منظور تأمین آب آشامیدنی شهر گرگان و آبیاری زمینهای کشاورزی، سد کوثر بر روی رود گرماب دشت؛ از شاخه های اصلی قره سو، احداث شده است.

شکل۳-۱۵ : رودخانه قره سو(نوجه ده)

۳-۳-۱-۵ تالاب ها
کلمه تالاب معادل Wetland بوده که از دو کلمه تال و آب تشکیل شده است، تال به معنی رشته و آب معادل زمین های خیس می باشد. براساس آن به اراضی مردابی، اراضی باتلاقی وبرکه هایی که مصنوعی یا طبیعی، به طور دائم یا موقت دارای آب ساکن یا جاری، شیرین، شور یالب شور می باشند یا مناطق ساحلی دریاها که هنگام جذر، ارتفاع آب بیشتر از ۶ متر نباشد تالاب نامیده می شوند.تالاب ها دارای نقش و اهمیت اکولوژیک، اقتصادی و زیست محیطی در خور توجهی هستندو آبزیان بویژه ماهیان وابستگی زیادی به تالاب ها جهت تکثیر و تکمیل چرخه زندگیشان دارند.
تالاب آلماگل: (آلماگل یعنی دریاچه سیب) از مجموعه تالاب های بین الملی ایران است که در سال ۱۹۷۵ میلادی در کنوانسیون رامسر ثبت شده است این تالاب در شمال استان گلستان و در فاصله حدود ۷۲ کلیومتر ی شهر گرگان و نزدیک به مرز ایران و ترکمنستان قرار دارد.آلماگل یکی از سه تالابی است که به نام مجموعه تالاب های بین الملی معروف هستند .مدیریت این تالاب به عهده سازمان حفاظت محیط زیست و جزو مناطق آزاد(یعنی به جز مناطق چهار گانه مدیریتی) این سازمان است.دو تالاب دیگر با نام های آلماگل و آجی گل در جنوب و جنوب غربی آن قرار دارند.مساحت آلماگل حدود ۲۰۷ هکتار و مختصات جغرافیایی آن ۳۷ درجه و ۲۵ دقیقه عرض شمالی و ۵۴ درجه و ۳۸ دقیقه طول شرقی است.از شمال به اراضی کشاورزی و از جنوب به روستای تنگلی منتهی می شود.در عمیق ترین نقطه از سطح دریاهای آزاد حدود ۴ متر ارتفاع دارد.آب و هوای ان مدیترانه ای گرم و دارای تابستان های خشک و گرم و زمستان های ملایم است. بارندگی سالانه آن ۳۰۰-۲۵۰ میلی متر و رطوبت بین ۲۶ تا ۱۰۰ درصد متغیر و متوسط دمای منطقه حداقل ۵- وحداکثر ۴۲ درجه سانتی گراد است .خاک این محدوده جزو خاک های شور و قلیایی محسوب می شود.رودخانه مرزی اترک واقع در شمال تالاب آلماگل که از جمله رودهای اصلی و مرزی حوزه آبریزی دریای خزر می باشد.منبع اصلی تامین آب آن است.در تالاب آلماگل انواع گونه های آبزی و کنار آبزی زندگی می کنند که تنوع زیستی آن را نشان می دهند که علاوه بر ارزش زیست محیطی،ارزش اقتصادی چه به صورت مصرفی (ماهیگری)و غیر مصرفی(مشاهده پرندگان) نیز دارند[۴] .
شکل ۳-۱۶ : تالاب آلماگل
 
تالاب آلاگل: تالاب آلاگل در ۶۰ کیلومتری شمال گنبد کاووس و در شرق جاده آق قلا به اینچه برون واقع شده است. مساحت آن در زمان پرآبی به ۲۵۰۰ هکتار و عمق آن به ۲/۵ متر می رسد. آب این تالاب همانند تالاب های آجی گل و آلماگل از رودخانه مرزی۲اترک و زهکشی های طبیعی نهرهای شور به نام های سامان و شورجه تأمین می شود. بعضی از نقاط پیرامونی تالاب با نی و جگن و درختچه های گز پوشیده شده و بستر آن را در اکثر نقاط، پوشش سبزی از جلبک به طور یکنواخت دربر گرفته است. هر ساله در فصل مهاجرت، هزاران پرنده به این تالاب و دیگر تالاب های استان آمده و انواع قو، فلامینگو، اردک، پرستوی دریایی، چنگر، غاز، سلیم، کاکائی، بالکان، آبچلیک و … را میتوان در آنجا مشاهده کرد.
                                                    شکل۳-۱۷ :تالاب آلاگل
تالاب آجی گل: این تالاب در شمال شهرستان گنبد کاووس و در جنوب روستای تنگلی واقع شده است. مساحت آن حدود۳۶۰ هکتار می باشد. در ضلع غربی این تالاب دریاچه نمک به مساحت حدود ۸۰ هکتار قرار گرفته است. عمق این تالاب از ۱ تا ۱۵ متردر نقاط مختلف متغیر است. آب این تالاب نیز از رود مرزی اترک تأمین می گردد.

تالاب گمیشان: در شمال غرب بخش گمیشان در شهرستان بندر ترکمن تالابی زیبا واقع شده است. ضلع جنوبی تالاب به رودخانه گرگانرود، ضلع شمالی آن به مرز ایران و ترکمنستان، ضلع غربی آن به دریای خزر و شرق آن به دشت گمیشان متصل است وحدود ۷ کیلومتر نیز در خاک کشور ترکمنستان امتداد دارد. بخش شمالی تالاب گمیشان به علت دارا بودن شرایط مطلوب به عنوان منطقه حفاظت شده معرفی و در فهرست تالاب های بین المللی در کنوانسیون رامسر قرار گرفته است.

 
شکل۳-۱۸: تالاب گمیشان

خلیج گرگان: خلیج مثلث شکل گرگان که بر اثر پیشروی رشته ساحلی شبه جزیره میانکاله به سمت شرق در دریای خزر تشکیل شده است، ۴۰۰ کیلومتر مربع مساحت دارد. طول آن در جهت غربی- شرقی ۵۵ کیلومتر و عرض آن بین ۴ تا ۱۲ کیلومتر متغیراست. دهانه خلیج باریک و اندازه آن ۷۰۰ متر است. عمق آن از ۱ تا ۵ متر متغیر است. در جنوب و غرب خلیج دشت وسیعی قرار دارد که بیشتر آن را زمینهای زراعی و واحدهای دامداری فرا گرفته است.

شبه جزیره میانکاله: شبه جزیره میانکاله در سواحل جنوبی و منتهی الیه جنوب شرقی دریای خزر واقع شده است. این شبه جزیره با تپه های شنی ساحلی به طول۵/۶ کیلومتر از دریا جدا می شود. میانکاله از شمال به دریای خزر و از جنوب به خلیج گرگان و از شرق به آشوراده و از غرب به مرداب لپو (در استان مازندران) محدود است. در این شبه جزیره درختچه هایی از قبیل انار و تمشک وحشی می روید. این شبه جزیره به همراه خلیج گرگان در زمره پناهگاه های حیات وحش کشور است که به علت اهمیت زیاد آن به عنوان ذخیره گاه زیست کره در جهان به ثبت رسیده است و پوشش گیاهی و جانوری ویژه و چشم اندازهای طبیعی و متنوع آن به ویژه در منطقه ساحلی، این محدوده را یکی از قطب های مهم گردشگری در استان گلستان و شمال کشور تبدیل نموده است.

 
شکل۳-۱۹ :شبه جزیره میانکاله

۳-۳-۱-۶ دشت ها
ناحیه دشت از جایی که دامنه های کوهپایه های با اراضی حاصل خیز به پایین ترین ارتفاع در مراکز جمعیتی و کشاورزی در کناره گرگان رود می رسند، شکل می گیرد. جلگهای پهناور با طول ۱۵۰ و عرض ۶۰تا ۸۰ کیلومتر. این ناحیه به دشت گرگان و بخشی از آن به نام ترکمن صحرا مشهور است. پدید آمدن این جلگه حاصل ته نشست دریای خزر است. حدّ شمالی آن رود اترک و حدّ جنوبی، بخش میانی استان و رودخانه گرگانرود است[۵].

۳-۳-۱-۷ گل فشان ها
گل فشان نفتچه:این گل فشان در نزدیکی شهر گمیشان استان گلستان قرارگرفته است.در مقایسه با گل فشان های جنوب ایران از روان روی بیشتری داشته وغلظت مواد خروجی آن کمتر است.بوی نفت خام که در اطراف این گلفشان به مشام می رسد،احتمال ارتباط آن را با منابع نفت وگاز دریای خزر را در ذهن ایجادمی کند.دانه های فرعی گاز که به شکل کراترهای آتشفشانی کوچک هستند،از جنبه های زیبایی این گل فشان به شمار می رود.
 
شکل۳-۲۰ :گلفشان نفت چه

گل فشان اینچه:گل فشان اینچه یکی دیگراز گل فشان های دشت گرگان در ۲۶ کیلومتری شمال آق قلا در مجاورت دریاچه ای به همین نام ، که در بعضی منابع از آن به عنوان تالاب یاد شده است ، قرار دارد. دریاچه اینچه در سمت راست مسیر جاده آق قلا به اینچه برون واقع شده است. بلندی میانگین آن از سطح دریا ۷ متر و گستردگی در حدود ۲۰۰ هکتار است. بخش شمالی دریاچه را شوره زار تشکیل می دهد ، و آب های ناشی از طغیان رودخانه اترک و هرز آب های موضعی ، نمک ها را در خود حل نموده و پس از ورود به دریاچه باعث بالا رفتن شوری آن می شود ، به این دلیل در مواقع کم آبی قشر سفیدی از نمک در کناره ها و بستر آن قابل مشاهده است..
 
شکل۳-۲۱ : گلفشان اینچه
گل فشان گوبکلجه:این گل فشان در شهرستان آق قلا ودر شمال تپه گوبکلجه ودر حاشیه شرقی صوفیکم واقع شده است،که به صورت پنج چاله کوچک برون مخروط با قطر تقریبی دو متر در مجاورت هم ودر یک امتداد مشاهده می گردد.در چاله های یاد شده،آب گل آلود به صورت ممتد در حال جوشش است.گوبکلجه در گوبش ترکمنی به معنی “ناف کوچک"است.جاده صوفیکم ،اینچه برون از جاده مرزی است واین گل فشان فاصله کمی تا مرز ترکمنستان دارد.

گل فشان قارنیاق:گل فشان قارنیارق در۱۸کیلومتری شمال غرب شهرستان آق قلاودرحاشیۀ شرقی روستای سقرتپه قراردارد.علت نام گذاری آن به قارنیارق به این علت است که درگویش ترکمنی قارن به معنی شکم ویارق به معنی پاره است،ودرمجموع شکم پاره ویا جایی که شکم زمین شکافته وپاره گشته است.گل فشان یادشده به شکل یک برجستگی حلقوی (مخروط گل فشان)به قطربیرونی حداکثر۷۰۰مترمی باشد.یک فروافتادگی درداخل این حلقه به عمق تقریبی۱۰-۱۵ متر وجود دارد ، که دریاچه ی گل فشان را در گذشته تشکیل می داده است.

۳-۳-۱-۸ پارک های طبیعی

پارک جنگلی ناهارخوران:  پارک جنگلی ناهارخوران گرگان قدیمى ترین تفرجگاه استان گلستان در گرگان است که بسیارى از ایرانیان با آن آشنایى دارند. ناهارخوران منطقه ای جنگلی در حدود۴کیلومتری جنوب شهر گرگان، یکی از نقاط گردشگری ایران و استان گلستان به شمار می رود که دارای شهرتی ملی است به طوری که برای بسیاری نام گرگان، ناهارخوران را در ذهن تداعی می کند .این پارک مجموعه اى از فضاهاى جنگلى در اطراف جاده و همچنین حاشیه رودخانه و محدوده هاى تاسیسات شهردارى و جهانگردى را شامل می شود که از سال ۱۳۳۸ توسط سازمان جنگل ها و مراتع کشور به منظور تامین تفرجگاه اهالى گرگان در اختیار شهردارى گرگان قرار داده شده است.این مجموعه بدلیل موقعیت خاص جغرافیایى و واقع شدن در دامنه  پر شیب، داراى آب و هواى مناسبى می باشد و همواره پذیراى گردشگران بسیارى است. درختان بلوط ، انجیلی ، ممرز ، افراپلت ، نمدار ، گیلاس وحشی ، آزاد ، خرمندی و درخچه های تمشک ، کوله خاس ، ازگیل و ولیک از گیاهان طبیعی و بومی و کاج ، سرو ، ماگنولیا ،شمشاد ، برگ نو ، بید مجنون ، پاپیل و مینا از گونه های دست کاشت آن است. منابع آبی موجود در ناهارخوران شامل چندین چشمه در محدوده این منطقه است که معروف ترین آن سفید چشمه واقع در ارتفاعات اطراف آن است . تنها رودخانه ناهارخوران نیز زیارت است که از ارتفاعات روستای زیارت سرچشمه می گیرد.
جاذبه های گردشگری ناهارخوران طبیعی است و عمده بازدیدکنندگان برای استفاده از محیط ، چشم انداز ها ، آب و هوا ، پیک نیک ، پیاده روی ، ورزش ، کوهپیمایی و فعالیت های مشابه به این منطقه می آیند .
هم اکنون بیشتر نواحی مورد استفاده گردشگران در کنار بلوار قرار دارد مانند ناحیه معروف به تپه باباطهر ، محوطه و میدان ناهارخوران ، جنگل دست کاشت و کاج و ناحیه معروف به پارادایز که با هتل ها ، رستوران ها ، شهر بازی بچه ها ، بازارچه خرید و دیگر امکانات شرایط مطلوبی را برای گذرندان اوقات فراغتی همراه با آرامش در این منطقه فراهم کرده است .

پارک جنگلی النگدره: این پارک در طول جغرافیایی ۲۵ درجه و۵۴ دقیقه و عرض جغرافیایی ۴۹ درجه و ۳۶ دقیقه ،در ضلع جنوب شهرستان گرگان و در جنگل های طبیعی واقع گردیده است. حداقل ارتفاع آن از سطح دریا۳۱ مترو حداکثر آن ۴۳۰ متر می باشد.  رودخانه ای از جنوب پارک تا شمال امتداد داشته و به طور تقریب از وسط آن می گذرد ودر مجاورت این رودخانه سرچشمه آب با کیفت بالاتر قرار دارد. این پارک طی سال های ۱۳۷۰- ۱۳۷۶ توسط اداره کل منابع طبیعی استان گلستان احداث گردیده است و مساحت آن ۱۷۴ هکتار می باشد. متوسط بارندگی سالانه ۶۷۰ میلی متر که بیشتر این بارش در فصل بهار و زمستان است. حداقل درجه حرارت ۵ سانتی گراد در حداقل آن ۳۵ + درجه سانتی گراد است و به دلیل اختلاف ارتفاع حدود ۳۰۰ متر با شهر گرگان، ۵ تا ۷ درجه خنک تر از شهر می باشد که خود فاکتور مثبت جهت گردشگر در پارک است. تپ گیاهی منطقه، آمیخته با انواع درختان جنگل های جلگه ای مثل جامعه انجیلی و ممرزستان بوده و میزان موجود در هکتار بیش از ۱۰۰ مترمکعب است از دیگر گونه های آن توسکا، لرک، افرا، بلوط، بید، شیردار، خرمندی را می توان نام برد. آب مورد نیاز پارک از چشمه افرایی که در اطراف پارک واقع شده تامین می شود. سایر امکانات موجود عبارتند از: برق رسانی، سرویس ها بهداشتی، جاده آسفالته، نمازخانه، پارک کودک، زمین ورزش، ساختمان نگهبانی، منطقه کمپینگ و حصار برای جلوگیری از ورود دام.
شکل۳- ۲۲ :پارک جنگلی النگدره
پارک جنگلی قرق: این پارک در ۲۳ کیلومتری شرق گرگان در کنار جاده اصلی ترانزیت واقع شده و مساحت آن ۶۵۰ هکتار است. بخش اعظم پارک جنگلی قرق در محیط جلگه ای قرار گرفته و دارای امکانات تفرجی است. این پارک محل نگهداری گوزن های  بومی  جنگل های شمال ایران است.

 
شکل۳-۲۳: پارک جنگلی قرق
 
پارک جنگلی دلند: پارک جنگلی دلند در ۱۱ کیلومتری غرب آزادشهر و در کنار جاده اصلی گرگان – مشهد واقع شده است. این پارک پوشیده از درختان با ارزش جنگل های شمال مانند بلوط، آزاد، افرا و انجیلی است و از امکانات تفرجگاهی مانند آب آشامیدنی، سرویس بهداشتی و کمپ چوبی برخوردار است.
 
۳-۳-۱-۹ دیگر جاذبه های طبیعی
هزارپیج (هزارچم): تپه ای مشرف، دارای چشم انداز وسیعی بر شهر گرگان و از معدود تفریحگاه های این شهر است که از قدیم به عنوان یک تفرجگاه مورد استفاده قرار می گرفته است.این تپه جنگلی که بخشی از تجهیزات صدا و سیما نیز بر آن قرار دارد، در مقطعی شاهد پاک تراشی جنگل بود که با درخت کاری مجدد، در سال های اخیر دوباره تفریحگاهی برای مردم و میزبانی برای برخی از گونه های جانوری بومی شده است. چشم انداز اطراف این مسیر شامل جنگلهای مصنوعی از سرو و کاج، درختچه‌های طبیعی، پوشش مرتعی و جنگلهای انبوه است. در بلندترین نقطه آن وزش باد به طور مستمر وجود دارد که ناشی از اختلاف فشار بین دو دامنه‌ی سایه و آفتابی و همچنین بین کوه و دره می ‌باشد. هنگامی که در بلندترین نقطه ایستاده‌ایم، مناظر بدیعی از گستره شهر گرگان، معابر آن، روستاهای مجاور شهر و روستاهای دوردست، جاده‌های منتهی به شهر، جاده‌های بین روستاها، دره‌ها با جنگلهای انبوه در جنوب شهر، مزارع کشاورزی، ابنیه مذهبی، فرودگاه، آب‌ بندان محمد آباد به وضوح نمایان است و حتی بخشی از خلیج گرگان قابل مشاهده می باشد.
دهکده ییلاقی جهان نما :این دهکده در محدوده حفاظت شده جهان نما واقع شده است و به دلیل دارا بودن چشم اندازهای طبیعی جالب و زیبا و آب و هوای مناسب و دل انگیز علاقمندان فراوانی را به ویژه در فصول گرم سال به خود جلب می نماید . وجود درختان پهن برگ و سوزنی برگ و پوشش جانوری متنوع و واقع شدن بنای تاریخی گنبد رادکان، جاذبه طبیعی و فرهنگی خاصی را به این دهکده بخشیده است.
شکل۳-۲۴ : دهکده جهان نما
دهکده ییلاقی درازنو :این دهکده در جنوب شهرستان کردکوی و در محدوده روستای سورم سرا    ( بالاجاده ) واقع شده است. دهکده درازنو به سبب دارا بودن آب و هوای مناسب، چشم اندازهای طبیعی زیبا ، برخورداری از مناطق جلگه ای، موقعیت منحصر به فردی را در میان سکونتگاه های مناطق کوهستانی استان خلق نموده است.شرافیت گردشگران بر مناطق شهری شهرستان های گرگان، کردکوی و بندر ترکمن و روستاهای پیرامون آن منظره ای به یادماندنی در ذهن و خاطره آنها ایجاد می نماید.
دهکده افراتخته :این دهکده  ارتفاعات  جنوب شرقی شهرستان علی آباد کتول واقع شده است و دارای جاذبه های طبیعی فراوان جهت جلب گردشگران می باشد. بنا به گزارش کارشناسان سازمان جهانی فائو ، منطقه افرا تخته به عنوان یکی از مرغوب ترین رویش گاههای سرخدار جهان محسوب می شود.
شکل۳- ۲۵: دهکده توریستی افراتخته
منطقه شکار ممنوع عزیز آباد :این منطقه در ۲۴ کیلومتری شرق شهرستان کلاله واقع گردیده است . مساحت آن در حدود ۱۷۰۰۰ هکتار است و بلندترین قسمت منطقه از سطح دریا ۹۰۰ متر ارتفاع دارد . منطقه عزیز آباد یکی از مهمترین زیستگاههای قرقاول در سطح کشور به شمار می رود.
گل رامیان:یک استخر طبیعی بیضی شکل است که طول آن ۹۰ متر، عرض  آن۸۰ متر و عمق آن بین۴۴ تا ۸۰ متر می باشد.گل رامیان در ۵ کیلومتری جنوب شهر رامیان واقع شده است . آب آن که از عمق می جوشد به علت داشتن عمق زیادمنظره زیبایی ایجاد نموده است . گل رامیان که در میان جنگلهای انبوه پهن برگ بویژه گونه های با ارزش زربین واقع شده دارای چشم انداز زیبایی است.

شکل۳-۲۶: چشمه گل رامیان
چشمه آبگرم زیارت:آب گرم زیارت در حاشیه جنوبی روستای زیارت ،واقع در ۱۲ کیلومتری جنوب گرگان ، در مجاورت امام زاده ی معروف این روستا ،به نام امام زاده عبدالله قرار دارد .وجود این امام زاده باعث شده است که پیشینیان نام زیارت را براین آبادی بگذارند. در بین امام زاده وآب گرم ،رودخانه زیارت (خاصه)رود جریان دارد.سکنه زیارت از قدیم ،نام گرماندو( Garmanad ow) وگرماب (Garmad) را به آن اطلاق می کردند.
آب گرم زیارت دارای چهار مظهر ومحل خروجی به فاصله تقریبی ۲۰-۱۰ متر است . اولین مظهر چشمه زیر تخته سنگی است که روی آن کتیبه ی کوچکی به ابعاد ۲۰*۱۵ سانتی متر به خط عربی تاریخ ۱۰۳۵ را نشان می دهد.مظهر دوم به فاصله ۲۰ متر در جنوب مظهر اولی قراردارد. دومظهر دیگر هریک با فواصل ۱۵-۱۰ متر از زیر بدنه تراشه طبیعی جاری هستند. حجم آب چهار  رشته ،روی هم رفته قابل توجه بوده ودر حدود ۱۵ اینچ است.کتیبه فوق به تاریخ ۱۰۳۵ هجری قمری که اهمیت چشمه را در نزد گذشتگان بازگو می نماید. در اثر عملیات تسطیح وساخت جاده ناپدید شده است.این چشمه های آب گرم دارای خاصیت درمانی است که بازسازی اخیر آب گرم ، آن را قابل بهره برداری عموم نموده است.
شکل ۳-۲۷: آبگرم زیارت

جزیره آشوراده : جزیره به سبب نوسانات آب واجد مساحت متفاوت است ودر زمانهای مختلف تغییر می کند اما مساحت آن ۱۴ کیلومتر مربع می باشد . کم توجهی دولت مرکزی به این جزیره باعث شده که این جزیره توسعه مناسبی از نظر گردشگری نداشته باشد بالا آمدن آب دریای خزر در سال ۱۹۹۲ میلادی موجب تخریب واحدهای مسکونی جزیره و تخلیه جمعیتی جزیره گردید .در حال حاضر آموزش و پرورش دارای یک اردوگاه تفریحی دانش آموزی در این جزیره است و شیلات مرکز صیادی و استحصال خاویار در این جزیره دارد و استانداری گلستان با واگذاری بخش هایی از این جزیره به بخش خصوصی درصدد سرمایه گذاری در جهت جذب گردشگر می باشد.
۳-۳-۲ جاذبه های فرهنگی- تاریخی
سابقه تمدن استان گلستان با توجه به کاووش های باستانی به حدود شش هزارسال قبل برمی گرددو درحقیقت یکی ازقدیمی ترین ایالت های ایران ومرکزعمده شکل گیری تمدن آریایی در شمال ایران بوده است.تا کنون تعداد ۱۱۰۰ اثرویادمان تاریخی شامل قلعه،تپه،معابر،گذرگاه ،مساجد،عمارت،برج ها وغیره در استان گلستان شناسایی وکم وبیش مورد مطالعه قرار گرفته است(مدیریت میراث فرهنگی استان:۱۳۸۰)
۳-۳-۲-۱ تپه ها
تورنگ تپه:در فاصله ۲۲ کیلومتری شمال شرقی گرگان ودر مجاورت روستایی به همین نام ودر کنار استخرآبی واقع است.تورنگ تپه از تپه های تاریخی استان گلستان بوده که شهرت جهانی داردوتوجه بسیاری از باستان شناسان دنیا را به خود جلب کرده است.قدمت آن به استناد گزارش ها ونتایج بررسی وکاووش های علمی باستان شناسان خارجی به هزاره سوم پیش از میلاد یعنی پنج هزارسال پیش برمی گردد.آثار به دست آمده از این تپه تاریخی بنا به اظهار باستان شناسان،گواه سکونت انسان پیش از آریایی ها در آنجاست. شباهت هایی که بین آثار بدست آمده از این تپه،با آثار تپه حصار دامغان،جزیره کرت واقع در دریای اژه وغیره نشانگر ارتباط اقوام  وتاثیرپذیری وتاثیرگذاری هنرآنان بریکدیگر است.مجسمه های کوچگ گلی با نقش مردان وزنان در این تپه با اشیایی مکشوفه در جزیره کرت که متعلق به هزاره دوم پیش از میلاد شباهت زیادی دارد.این تپه ظرفیت وتوان بالقوه زیادی جلب گردشگران به آثار تاریخی را دارد(مداح،سیدکاظم:۱۳۷۲)
شکل۳-۲۸: تورنگ تپه گرگان
قره شیخ تپه:این تپه در حدود ۲کیلومتری جنوب غربی  روستای قره قوری در شمال رودخانه گرگانرود واقع شده است.طول این تپه ۲۲ متر و عرض آن ۱۷۰ متربوده است.ظاهرا این تپه باستانی روی تپه ماهورهای طبیعی به وجود آمده که در چندین دوره ی تاریخی سکونت گاه انسان بوده است.بقایای آثار معماری( قطعات سفال وسنگ)به صورت پراکنده برروی تپه دیده می شود .به نظر می رسد این تپه اهمیت نظامی داشته است.سفال های مکشوفه از این تپه بیشتر لعابدار ونقوش بوده وبه زنگ قرمز ساده وخاکستری دادار است.قدمت تپه را از هزارسال اول  قبل از میلاد تا قرن دوم وسوم هجری می دانند(شربتی ،اکبر:۱۳۸۹).
تپه قلعه خندان: تپه فعلی قلعه خندان که پیش از این قلعه ای به نام «قلعه خندان» بوده و در جنوب غربی شهر گرگان در بلوار الغدیر جنب میدان شهید باهنر قرار دارد، یکی از مهمترین مجموعه های باستانی است که در محدوده شهر گرگان(استرآباد قدیم) قرار دارد و نخستین بار دمرگان در سال ۱۲۶۹خورشیدی از آن بازدید و نقشه آن را تهیه کرد. در نقشه دمرگان این قلعه به صورت مستطیلی با دو مثلث متساوی‌الساقین در دو طرف آن نشان داده شده که ۱۲ برجک دیده بانی دورتا دور ان را احاطه کرده است.تپه قلعه خندان گرگان بر فراز صخره و نهشته های رسوبات رودخانه تول‌چشمه قرار دارد. هم چنین یکی از بناهای با ارزش دوره صفویه به نام قدمگاه خواجه خضر در دامنه ضلع شرقی این قلعه قرار دارد و در گذشته نیز قبرستان بزرگی در کنار آن قرار داشته است. قلعه خندان گرگان متعلق دوره ساسانی- اسلامی است و به شماره ۱۷۰۱ در فهرست آثار ملی قرار دارد.
نرگس تپه:در دو کیلومتری روستایی به نام یامپی از توابع بخش مرکزی گرگان و در حاشیه شمالی باند فرودگاه این شهرستان واقع است. این تپه در جهت شمالی - جنوبی  است و بقایای سنگ مزارهایی به خط ثلث متعلق به قرون دهم و یازدهم قمری بر سطح آن دیده می ‌شود هر چند پوشش گیاهی انبوه حاشیه و سطح آن را پوشانده است. در کاوشهای به عمل آمده؛ قطعاتی از سفال قرمز منقوش بدست آمده که دارای نقوش هندسی سیاه بر روی قرمز غلیظ بوده و از نظر فرم و نقشه مشابه سفال شاه تپه، آق تپه و متعلق به دوره فلات قدیم هزاره پنجم بوده است. همچنین سفال نخودی منقوش با طرحهای هندسی به رنگ سیاه و قهوه‌ای روی زمینه نخودی به دست آمده که از نظر فرم و نقش مشابه سیلک است. سفال خاکستری نیز که بصورت قطعات و ظروف به میزان فراوان بدست آمده و شامل تنگ، کوزه، پیمانه و کاسه است که از نظر رنگ و فرم مشابه ظروف شاه تپه است که قدمت آن به دوره مفرغ و آهن برمی گردد. قطعات و ظروف سفال قرمز بدست آمده از نظر تعداد و تنوع از سفال خاکستری کمتر بوده و قدمت ظروف مکشوفه که بیشتر کوزه، تنگ و پیمانه بود متعلق به دوره آن است. همچنین ابزار فلزی کشف شده در نرگس تپه از جنس مفرغ و آهن و شامل ابزار آلات کشاورزی، شکار و جنگی نظیر خنجر، پیکان و تبر و زیورآلات شامل دستبند، سنجاق سر، پلاک لب و مهره‌های تزئینی و پیکرک‌های حیوانی مربوط به دوره مفرغ می‌ باشد. تدفین‌های انسانی در نرگس تپه شامل ‪ ۱۰۱گور به صورت انفرادی، یک گور شامل تدفین دو انسان (به همراه دو سگ) و یک گور شامل تدفین چهار انسان است. در مزارهای مکشوفه تدفین‌های اسلامی مربوط به اواسط اسلام تادوره قاجاریه مشاهده شده‌ است.
یاریم تپه: این تپه به فاصله تقریبی۹ کیلومتری جنوب شهرستان  گنبد کاووس واقع شده است . رودخانه قره سو از شمال تپه می گذرد و تقریباً تمام قسمت شمالی تپه را شسته است . به همین دلیل این تپه را به لهجه محلی « یاریم تپه »به معنی «نیم تپه» می نامند .یاریم تپه ، تپه ای است مدور با قطر دایره ۱۶۹ متر که حدود ۲۰ متر از سطح  زمین های اطراف و از سطح آب رودخانه قره سو حدود ۲۷ متر ارتفاع دارد . یاریم تپه در سال ۱۹۶۰و ۱۹۶۲ میلادی برابر با ۱۴۴۹ و ۱۳۴۱ خورشیدی توسط مو سسه ی انگلیسی و مطا لعات ایران و به سرپرستی «دیوید استرو ناخ » مورد بررسی و شناسایی قرار گرفت ، و حفاری شد. و در نتیجه آن ۳۳ لایه استقراری درآن  مشخص شد.
قدیمی ترین و تحتانی ترین لایه استقراری یاریم تپه در بر دارنده بقایای دوره نو سنگی است که قدمت آن حداقل به هزاره پنجم پس از میلاد  می رسد و  از اواخردوره نو سنگی ۳۲۰۰ تا ۱۸۰۰ پیش از میلاد همیشه مورد استفاده قرار گرفته و بعد از یک ویرانی از حدود ۱۱۰۰ پیش از میلاد ( عمر آهن ) تا دوران پارتی( ۲۰۰ میلادی ) دارای سکونت بوده است این تپه شماره ۷۲۸ و در تاریخ ۲۴/۱/۱۳۴۶ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است .

شکل۳-۲۹: یاریم تپه
۳-۳-۲-۲ قلعه ها
قلعه تاق: این قلعه در جنوب شرقی روستای بالاجاده(سورم سرا)و در جنوب قلعه شاه نشین واقع شده واز اهمیت ویژه ای برخوردار است.پس از خرابی گوژان شهر(گگبران شهر)در جنوب شرقی شهر کردکوی در حوالی روستای بالاجاده،مردم این ناحیه در قلعه تاق ساکن شدند این منطقه از سه طرف به رشته کوه های طبیعی محدود است.قلعه تاق وآبادی تاق بند(بالاجاده قدیم)به دست مردان با غیرت،در دوره ای حساس، به خصوص زمانی که مردم منطقه از دادن خراج سرباززده بودند،جهت پایداری ومقاومت ساخته شد.
قلعه ماران:یکی از نقاط دیدنی دیدنی وبا شکوه استان گلستان،قلعه ماران است که در ۱۲ کیلومتری جنوب رامیان وبین شهرهای رامیان وعلی آبادکتول قرار دارد.این قلعه، دارای چشم اندازهای جالب وزیباست.در بالای آن چشمه آبی وجود دارد.در گذشته این قلعه به دلیل موقعیت مناسب دژ محکمی برای پناه گرفتن بود.از جمله آثارآن زمان،چاه های  گندم است.طبیعت اطراف این قلعه از غنای طبیعی جالبی برخوردار می باشد.

۳-۳-۲-۳  مساجد  
مساجد مهم ترین بناهای مذهبی هر شهر و روستا بوده اند که اغلب در مراکز شهرها،نزدیک بازارها ومحدوده دارالحکومه ساخته شده اند.در این میان می توان به مسجد جامع گرگان ومسجد کریم ایشان اشاره کرد.برپایه استاندارها ومعماریهای ارائه شده سازمان میراث فرهنگی کشور در استان گلستان سه مسجد کهن قدیمی دارای آثار وارزش های تاریخی ومذهبی است(شربتی،اکبر،۶:۱۳۸۹).
مسجد گرگان:مسجد جامع در جنب بازار اصلی شهر(نعلبندان) واقع شده است.بانی آن را قول سالخوردگان استرآبادی از اهل تسنن واز ترکمن های طایفه ایمر معرفی کرده اند.این مسجد در عرصه درخشان معماری ایران،یعنی دوره سلجوقیان احداث شده،فقط مناره آجری آن که دارای کتیبه ای به خط کوفی است،باقی مانده است.منبر چوبی مسجد هشت پله دارد که در آن منبت کاری شده وبا قاب شیشه ای پوشانده شده است.این منبر دارای دو کتیبه می باشد که تاریخ های ۱۰۱۸ و۱۱۵۸ هجری-قمری برآن نوشته شده است.مسجد جامع دارای صحن بزرگ با ایوانی بلند است.محراب شبستان اصلی که گنبد بلندی نیز بالای آن دیده می شود.برخلاف سنت شیعه به سوی شرق است که خود گواه براین بود که مسجد در ابتدا برای اهل سنت ساخته شده است.درب ورودی مسجد از لحاظ منبت کاری بی نظیر است.در چهارچوب درب،کتیبه هایی به خط کوفی دیده می شود،مناره مسجد جامع کم ارتفاع بوده واین هم به سبب رطوبت هوای این منطقه است که مناره ها در این نواحی را کم ارتفاع می ساختند(همان:۱۳۸۹).
 
شکل۳-۳۰: سردر ورودی مسجد جامع گرگان

مدرسه ومسجد کریم ایشان:این بنا در شرق شهر کلاله،در روستای کریم ایشان ودر مسیر جاده کلاله به مراوه تپه واقه شده واز آثار دوره قاجاراست.ساختمان آجری مسجد که عاری از هرگونه تزئین می باشد به نقشه مربع-مستطیل بنا شده است.این مسجد شامل یک شبستان با سه ورودی در سمت جنوبی می باشد که سقف آن به وسیله چهارگنبد پوشش یافته است.مدرسه کریم ایشان نیز با آجربناشده که نمای خارجی سردر ورودی آن با کاشی تزئین گردیده است.در قسمت فوقانی سردر،اتاق کوچکی است که به وسیله پنجره ایی از جهات شرقی وغربی،به محوطه مسجد ومدرسه چشم انداز دارد.نمای خارجی واضلاع طرفین سردر اتاق را نماهای آجری می پوشاند. درب ورودی مدرسه که فاقد ظرافت هنری است حاوی یک بیت شعر است که تاریخ ساخت این مسجد را روشن می کند(قائمی، رمضانعلی:۱۳۷۹).حیاط مدرسه چهارضلعی است که در یکی از اضلاع آن حجره هایی ساخته شده است.در زوایای اضلاع مدرسه،برج های آجری نیم دایره با آثار مناره های آجری به چشم می خورد،به طوری که ساختمان مسجد ومدرسه کریم ایشان،از استحکام قابل توجهی برخوردار بوده است ولی براثرزمان وبه ویژه زلزله سال ۱۳۸۶ خورشیدی صدمه فراوان دیده است.
شکل۳-۳۱: نمای مسجدومدرسه کریم ایشان
مسجد گلشن: این مسجد در جنب بازاراصلی ودائمی شهرگرگان واقع شده است.ساخت آن در عصرسلجوقیان بوده ودارای مناره ای است که روی آن کتیبه ای به خط کوفی است.زمین مسجد ۱۶۰۰ مترمربع بوده وبرروی دیواره های غربی سنگ نبشته های زیادی نصب گردیده است.

۳-۳-۲-۴  زیارتگاه ها
در استان گلستان امامزادها وزیارتگا های زیادی وجود دارد که یکی از دلایل آن حکمرانی اقوام زیدیه براین خطه از کشور بوده است.از جمله ی زیارتگاه استان می توان به موارد زیر اشاره کرد:
زیارتگاه خالدنبی(ع): مرقد خالد بن سنان مشهور به خالد نبی در ۹۰ کیلومتری شمال شرقی شهرستان گنبد کاووس و ۶ کیلو متری روستای گچی سو  و برفراز کوه ‹‹ گوگجه داغ ›› واقع شده است نام ایشان در دعای ام داود در مفاتیح الجنان امده است.ایشان جزو۴ پیامبری هستند که حدفاصل حضرت عیسی تا پیامبر اسلام مبعوث شدند . راه ارتباطی این زیارتگاه کوهستانی بوده اما از ضلع شمالی شهرستان کلاله و از روستای تمر قره قوزی مقصد سهل الوصولی دارد.
زیارتگاه صالح پیغمبر :این زیارتگاه در پنج کیلومتری غرب شهرستان آق قلا و در شمال رود گرگان بر بالای تپه ای منفرد و طولی واقع شده است.
زیارتگاه آق امام :این زیارتگاه بر قله ی کوه آق امام و در ۶ کیلومتری ضلع شمالی شهرستان آزادشهر واقع شده است و متعلق است به حضرت محمد ابن زید ابن اسماعیل ابن حسن بن علی بن ابیطالب ( ع ) که با برادرش حسن معروف به « داعی کبیر» در سال ۲۵۰ هجری قمری سلسله ی زیدیه علویان را در طبرستان ( مازندران ) فعلی تشکیل دادند.
زیارتگاه تکیه بابا :زیارتگاه تکیه بابا در دامنه ی شمالی نیل کوه در ۶۰۰ متری غرب روستای پاسنگ پایین و در ۱۴ کیلو متری شهر گالیکش واقع شده است.بنا به اعتقادات مردم ، این زیارتگاه متعلق به آصف بن برخیا وزیر دانای حضرت سلیمان ( ع ) می باشد و به سبب اینکه در حال فرار از سوی دشمنان به این منطقه رسیده و در هنگام تکیه به درخت انار به قتل رسید «به تکیه بابا » شهرت یافت.
امامزاده اسحاق (نور):این امامزاده که به شکل کثیرالاضلاع ساخته شده است، در محله سرچشمه گرگان قرار دارد. این امامزاده دارای تزئینات آجری محراب گچبری و دو لنگه در قدیمی و صندوق چوبی نفیس است که تاریخ ۸۶۷ ه.ق در روی آن حک شده است. این بنا از بناهای قرن نهم هجری قمری است.
امامزاده یحیی بن زید :مقبره این امامزاده در قسمت غربی شهر گنبد کاووس واقع شده است. این بنا از معروف ترین بناهای متبرکه استان گلستان و از فرزندان امام زین العابدین که در زمان حکومت بنی امیه قیام نموده و درسال ۱۲۰ قمری به قتل رسید. از بناهای قدیمی این بقعه محراب ایلخانی آن عصر که دارای تزئینات گچین با نقوش گیاهی هندسی آیاتی به خط کوفی است.
آرامگاه مختومقلی فراغی :آرامگاه مختومقلی فراغی شاعر و عارف نامی و یکی از مفاخر فرهنگی کشور در محلی به نام آق تقه یا آق تقای (دشت سفید) بین مراوه تپه و کرند و در ۱۵۵ کیلومتری شمال شرق شهرستان گنبد کاووس قرار دارد. احداث آرامگاه مختومقلی فراغی متعلق به عصر حاضر می باشد که سبک طرح نقشه آن آمیزه ای از گل وحشی و آلاچیق  ترکمنی است.

شکل۳-۳۲ :آرامگاه مختومقلی فراغی
۳-۳-۲-۵ کاخ ها
کاخ آقامحمدخان: این بنا توسط محمد خان قاجار ساخته شده و در شهرستان گرگان قرار دارد ویژگی معماری و اسلوب ساخت نشانگر آن است که این بنا در تاریخ ۱۲ هجری قمری ساخته شده است. این کاخ در نزدیکی دروازه بسطام سابق حدود فلکه کاخ و پارک شهر فعلی و ساختمان شهرداری گرگان قرار دارد و فعالا در اختیار سپاه پاسداران است .این کاخ دارای عمارت های دارالعماره و دارالحکومه – کلاه فرهنگی عباس خانی و سلسیان خانی می باشد .
کاخ سلطنتی(کاخ موزه): کاخ شهر گرگان پس از مرمت به کاخ موزه گرگان تبدیل شد. این بنا که در دو طبقه به سبک اروپایی در سال ۱۳۱۷خورشیدی به دستور رضاخان در کنار مجموعه ای از ساختمان های اداری ساخته شده است. کاخ شهر گرگان با قدمتی بیش از۷۰ سال در سال ۱۳۴۳خورشیدی به عنوان بیست و چهارمین موزه کشور و نخستین موزه شمال کشور مطرح بوده که در سال ۱۳۳۶خورشیدی به ثبت آثار ملی رسیددر حال حاضر، در طبقه همکف این کاخ فقط تعدادی شیء کشف شده از شهر تاریخی جرجان به نمایش گذاشته شده و در عین حال بخش مشاهیر شامل تندیس چند از اندیشمندان و نام آوران جرجان و استرآباد در این طبقه قرار دارد و به بخش مشاهیر مشهور است. در طبقه بالا با اشیای مربوط به دوره پهلوی دوم تجهیز شده است. این کاخ در پارک شهر گرگان واقع شده است.
۳-۳-۲-۶ کاروانسراها
کاروانسرای قزلق: این کاروانسرا در ۳۷ کیلومتری جنوب شرقی شهر گرگان و در شرق جاده ارتباطی گرگان به شاهکوه در منطقه ای در حد فاصل گچیان و سفالی در کتل قزلق قرار دارد.کاروانسرای قزلق به عنوان نمونه ای از کاروانسراهای کوهستانی با مصالح سنگ و ملات گچ ، آهک و ساروج در مسیر جاده قدیم استرآباد ـ شاهرود احداث شده است و سبک آن سرپوشیده با پلان مستطیل شکل و به جهت شمالی ـ جنوبی است.
کاروانسرای رباط سفید: این کاروانسرا که به ‹‹ سرعلی آباد›› نیز معروف است در ۴۹ کیلومتری شهر گرگان و ۵۵ کیلومتری شرق روستای چهارباغ ، دهستان استرآباد جنوبی ، بخش مرکزی شهرستان گرگان واقع است. این کاروانسرا بعد از روستای چهار باغ است و در نهایت بعد از روستاهای تالش بالا و پایین به شاهرود منتهی می شود که این مسیر خود یکی از راههای باستانی بوده که به شاهراه اصلی جاده خراسان بزرگ در شاهرود متصل می شده است .کاروانسرای رباط سفید یکی از ابنیه قدیمی دوره صفوی و طول آن حدود ۲۳ متر و عرض آن ۲۰ متر است و فضاهای داخلی تقریبا به صورت قرینه قرار گرفته اند. عرض دروازه ورودی به کاروانسرا ۹۲/۲ متر است.
کاروانسرای میدان عباسعلی: این کاروانسرا در شمال خیابان امام خمینی ، کوچه بادگیر شهر گرگان واقع شده است . این بنا متعلق به دوران قاجاریه است . سازه کاروانسرا آجری بوده که با ملات گل آهک و اندود گچ و کاهگل ساخته شده است . در سمت شمال بنا درب چوبی بزرگی وجود دارد که ورودی بنا می باشد که دریچه مربع شکلی در قسمت پایین یکی از لنگه درها برای عبور و مرور شبانه ایجاد کرده اند.
کاروانسرای دیمه لو:این کاروانسرا در ضلع غربی جاده کوهستانی گرگان ـ شاهکوه و در حد فاصل کاروانسرای قزلق در شمال و کاروانسرای رباط سفید در جنوب واقع شده است.

۳-۳-۲-۷ خانه های کهن
خانه خراسانی: خانه خراسانی در خاور امام‌زاده نور، در کوچه خراسانی واقع است و از جمله بناهای اواخر عهد قاجاریه گرگان است‎.تاریخ ساخت این بنا بر اساس سنگ نبشته‌ی سطوح زیرین سرشیرهای آن به ۱۲۹۵  می رسد که با سلطنت  ناصر الدین شاه هم‌ زمان است. این بنا در دو  بخش   ساخته شده : ۱- بخش شمالی ۲- بخش جنوبی. عمده ارزش‌های معماری ‌برجای مانده بنا‌‎؛ بخش جنوبی آن است و بخش شمالی فاقد ارزش تاریخی است. بنای خانه خراسانی در طبقه دوم از پیشکن به عنوان عنصر ارتباط دهنده استفاده نموده است که در نمای شمالی بنا ساخته شده است. این عنصر معماری در معماری جنوب ایران نیز به چشم می خورد .تعداد بازشوها از دیگر ویژگی‌های این بناست که خاص معماری مناطق گرم و مرطوب ایران است تا بتوان در اوج گرما و شرجی از کوران استفاده نمود.‌طاق‌ها و طاق نماها، تزیینات گچ بری موسوم به دندان موشی، ارسی های زیبا و پنجره های مشبک، با شیشه های رنگین، نقاشی های سطوحخ زیرین سر شیرها که با آیات و اشعار آمیخته شده است. این بنا در سال ۱۳۷۷ طی شماره ۲۲۷۳ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید .
خانه شفیعی:یکی از با ارزش ترین بناهای تاریخی بافت قدیم گرگان خانه شفیعی است که در محله سرچشمه و در بین محلات دربنو، دوشنبه ای، نعلبندان و آثار با ارزشی چون امامزاده نور، حمام سرچشمه، خانه های شیرنگی، تقوی ، باقری، میرشهیدی، رضاقلی نژاد قرار دارد .خانه شفیعی با پلان مستطیل شکل و کشیدگی شرقی غربی متعلق به دوران قاجاریه است، و دارای دو حیاط مرتبط با هم که به شیوه حیاط مرکزی ساخته شده است. درب ورودی این بنا در سمت شرق قرار دارد و بوسیله دالانی به حیاط منتهی می گردد.سازه اصلی بنا؛ آجر و تا حدی چوب با اندود کاهگل و گچ می باشد که در بعضی قسمتها بر روی کرسی چینی آجری قرار گرفته است. سقف بنا شیروانی با پوشش سفال همگون با بافت تاریخی گرگان می باشد.
خانه شیر محمدی:این خانه در بافت قدیم شهر گمیشان و یکی از رفیع ترین بناهای تاریخی شهر به شمار می رود . قدمت آن به اواخر دوره قاجاریه می رسد . این بنا در سه طبقه با مصالح آجر، گچ و چوب و با سقف شیروانی حلبی اجرا شده است . هر طبقه دارای چهار اتاق با کف پوش ها و پنجره های چوبی بوده و فضای داخلی اتاق ها دارای راهروی مرکزی و راه پله چوبی بوده که عنصر ارتباط دهنده اتاق ها و طبقات با یکدیگر به شمار می رود.
خانه امیرلطفی گرگان: خانه امیر لطفی در محله چهارشنبه‌ای واقع شده است و بنایی است دو طبقه و روبه جنوب با یک هزار متر مساحت که شامل دوبخش ۱- هسته اصلی بنا و ۲- بخش های خدماتی است. عمده ارزش بنا به هسته ساختمان اصلی بستگی دارد و در مرکز خود هر طبقه یک اطاق سه دربی و دو راه پله در مجاورت آن و سپس یک اطاق دیگر در هر سو دارد. بدین صورت بنایی است که ۳ اتاق و دو راه پله نمای اصلی آن را تشکیل می دهد. در خانه امیر لطفی از فضای مورد استفاده در کرسی چینی نیز به نحو مطلوب استفاده شده است و با ساخت حوض‌ خانه؛ در مسیر آب شهری که از جنوب وارد ساختمان می شود، فضایی برای ایام گرم تابستان فراهم آورده شده است. درب های چوبی دو لنگه که در طبقه اول دارای کتیبه و در طبقه دوم دارای هلال می باشند نمای اصلی بنا را جلوه ای خاص بخشیده اند.فرم موزون رعایت تقارن، ارتفاع مناسب با ابعاد بنا سرشیرهای پیش آمده و آجر فرش گچ ‌بری اتاق ها تفکیک فضاهای خدماتی چون آشپزخانه و انباری و بخش خدمه از هسته اصلی از ویژگی های بنای امیر لطفی است. تاریخ ساخت این بنا به اواخر دوره قاجاریه می رسد و اوج رونق بنا زمان پهلوی اول بوده است. این بنا در سال ۱۳۷۸ با شماره ۲۳۹۲ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد.
خانه تقوی ها:این مجموعه از بناهای دوره قاجار است که در مساحتی بیش از ۲۰۰۰ متر مربع ساخته شده و ساخت آن منسوب به حاج میرزا محمدتقی تقوی (تقی اف) می باشد. خاندان تقوی از تجار بزرگ منطقه ی استراباد بودند که به علت تجارت با روسیه عنوان تلگرافی آن ها «تقی اف» بود. این مجموعه ی تاریخی شامل بیش از ده حیاط اصلی و فرعی می باشد.مصالح به کار رفته در این ساختمان ها کچ ، خاک ، آهک ، آجر ، خشت خام و چوب می باشد. چوب های به کار رفته در ستون ها اغلب چوب درخت سرخدار و چوب های به کار رفته در درها اغلب چوب درخت آزاد می باشند.ساختمان ها اغلب دو طبقه هستند و کف طبقه ی دوم با چوب، لمبه کوبی شده تا بار کمتری بر سقف طبقه ی تحتانی وارد شود. این ساختمان ها اغلب یک متر بالا تر از سطح زمین ساخته شده و زیر آن ها خالی می باشد تا از نفوذ رطوبت به داخل بنا جلوگیری شود. در داخل حیاط ها ایوان هایی طراحی شده که به آن ها «مهتابی» می گویند. این ایوان ها از تابش مستقیم نور خورشید در امان بوده و محل خوبی برای نگهداری برخی آذوقه ها بوده اند.
مجموعه باقری ها :مجموعه تاریخی باقری گرگان مربوط به اواخر دوره قاجار است که در سال ۸۱ در فهرست آثار تاریخی به ثبت رسیده است. خانه باقری ها در بافت تاریخی و محله سرچشمه گرگان با مساحت ۳ هزار مترمربع و زیربنای یک هزار و ۵۵۵ مترمربع، ۷ حیاط، ۴۲اتاق و ۴ در دارد. موقعیت قرارگیری بنا در بافت قدیم گرگان که از شرق به راسته بازار نعلبندان و مسجد جامع و از شمال و شمال غرب به مجموعه تاریخی تقوی و امامزاده نور منتهی می شود به ارزش بنا افزوده است.در این بنا اتاق های طبقه اول که در جنوب و شرق قرار دارند چون در معرض نور آفتاب بیشتری هستند در زمستان مورد استفاده قرار می گرفتند. اما اتاق های طبقات فوقانی دارای در و پنجره های متعددی در شمال و جنوب بنا هستند.
خانه رضاقلی نژاد : بنا مربوط به دوران قاجار می باشد. خانه رضاقلی نژاد در محله سرچشمه گرگان واقع شده است که از شرق به امامزاده نور و از جنوب شرق از طریق معبری به مجموعه تقوی و باقری مرتبط می شود. بنای تاریخی رضاقلی نژاد حدود ۵۰۰ متر مربع می باشد .این بنا دارای دو درب ورودی از معبر شرقی و جنوبی می باشد درب ورودی شرقی به دالانی که سیرکولاسیون اصلی ورود به مجموعه را تشکیل می دهدمتصل می باشد. بعد از ورود از درب ورودی شرقی به دالان یا هشتی وارد می شود و از طریق این گذر به حیاط اندرونی اصلی مجموعه وارد می شویم که حیاطی مرکزی است بااتاق هایی که در اطراف این حیاط مرکزی قرار دارند. هشت اتاق در طبقه اول که شامل دو اتاق درشمال ـ دو اتاق درجنوب ـ دو اتاق در شرق و دو اتاق درغرب حیاط می باشند و در قسمت غرب دو اتاق هم درطبقه فوقانی قرار دارند . درقسمت شمالی حیاط و در زیراتاق های این طرف زیرزمینی واقع شده است. این بنا هم مانند خانه های دیگردر بافت بر روی کرسی چینی های ۸۰ تا ۹۲ سانتی متری واقع شده است ومصالح عمده دربنا آجرهای ۲۰ ×۲۰ خشت، سفال ،  چوب ، آهک ، گچ و خاک رس می باشد. نور اطاق ها از طریق پنجره های معمولی و پنجره هایی مشبک با شیشه های رنگی تامین می شد. پوشش بنا هم شیروانی و سفال پوش است که با شیر سرهای چوبی که حدود ۵/۱ متر ازدیوار پیش آمده پوشش یافته است.
خانه خوزینی: از خانه های قدیمی شهر گمیشان است که در خیابان قدس قرار دارد . قدمت آن حدود ۱۳۰ سال می باشد . بنا در دو طبقه و با مصالح چوب اجرا شده است . این خانه دارای تراس چوبی می باشد که دور تا دور هر طبقه را فرا گرفته است که در فاصله های نزدیک ستون های چوبی به کار رفته است . هر طبقه دارای چهار اتاق جدا از هم می باشد . مسیر دسترسی اتاق ها بصورت راهروی عمود بر هم است که جهت شرقی ـ غربی و شمالی ـ جنوبی دارد.
خانه گوگلانی ها : خانه گوگلانی ها واقع در بافت تاریخی شهرستان گمیشان با معماری خاص منطقه، نمونه بارز از بناهای ارزشمند استان گلستان و مربوط به معماری دوره پهلوی اول  است.این بنا توسط آنه بردی حاجی گوگلانی برای پسر بزرگش تاج بردی خان صد سال پیش در دو طبقه ساخته شده که طبقه پایین آن دارای دو اتاق بوده که به عنوان انبار غلات و محل نمک سود کردن و نگهداری ماهی به شمار می رفته و طبقه دوم دارای چهار اتاق است.ساختمان دارای دو ورودی است که یکی در ضلع شمالی و دیگری در ضلع جنوبی بنا قرار دارد و شالوده بنا سطحی و به شکل نواری اجرا شده و  پی بنا براساس روش های رایج درناحیه، منظم بوده و شفته ریزی شده است.طبقه همکف بنا آجری و طبقه اول آن از مصالح چوبی است. طبقه اول بنا با بازشوهای متعدد مقابل هم، تابستان نشین و طبقه هم کف بنا به نوعی زمستان نشین بوده است.
خانه امیر مختار روس:این بنا در زمان استقرار ارتش روسیه در جزیره آشوراده ساخته شده و شاهدی بر تاریخ پر فراز و نشیب ایران است.

مجموعه شیرنگی:مجموعه شیرنگی در محله نعلبندان و جنب امامزاده نور شهرستان گرگان واقع شده است. پلان این بنا بصورت مربع و مستطیل شکل در دو طبقه و هر طبقه دارای دو اطاق می باشد. کف اطاق طبقه دوم با چوب نراد روسی فرش شده و در و پنجره های بنا نیز چوبی است. مصالح بکار رفته در این بنا عبارتند از : آجر ۲۵×۲۵ سانتیمتر و خشت خام در دیوارها ، سقف سفال پوش، تزئینات گچی در نمای زیر سقف می باشد.این بنا از آثار اواخر دوره قاجاریه می باشد[۶].

۳-۳-۲-۸ موزه های استان گلستان
اولین راویان تاریخ،آداب وسنن هر منطقه ای ،موزه های آن به شمار می روند.بنابراین ،در راستای معرفی جاذبه های تاریخی استان گلستان، به معرفی موزه ها که خود به تنهایی نماینده تاریخ پرفراز ونشیب این دیار پهناور می باشند،پرداخته ام.در استان گلستان در مجموع هفت موزه وجود دارد که سعی شده است به اختصار به هر یک از آنها پرداخته شود.
موزه گرگان: پیشینه افتتاح اولین موزه در شهر گرگان مربوط به سال ۱۳۴۳ است که تعدادی از آثار تاریخی در بنای کاخ سلطنتی گرگان به نمایش درآمد. اما پیشینه موزه گرگان در مکان فعلی به سال ۱۳۵۵ باز می گردد که به عنوان موزه سنگ قبر افتتاح شد و در بهمن ماه سال ۱۳۶۷ با افزودن اشیاء باستان شناسی به صورت « موزه باستان شناسی» در آمد. در این موزه تاریخ و تمدن مردم دشت گرگان از هزاران سال پیش تا کنون در معرض بازدید علاقه مندان قرار گرفته است.
شکل ۳-۳۳ : موزه گرگان
کاخ موزه گرگان: این موزه در بنایی تاریخی مربوط به دوره پهلوی اول در محیطی سرسبز واقع در مرکز شهر گرگان  قرار دارد. دو بخش اصلی موزه شامل بخش معرفی مشاهیر استان گلستان و بخش اشیاء سلطنتی می باشد. تندیس علما، دانشمندان و فرهیختگان ناحیه گرگان قدیم و استراباد و اشـیای سلطـنتی مربوط به مبلمان کاخ به نمایش در آمده است. در بخش دیگر موزه، فضایی تحت عنوان نمایشگاه موقت قراردارد که به نمایش موضوعات مختلف تاریخی و هنری خواهد پرداخت.
 

شکل۳-۳۴: کاخ موزه گرگان

موزه صنایع دستی گرگان:موزه صنایع دستی گرگان به عنوان اولین موزه صنایع دستی استان گلستان، در خانه امیرلطیفی و در مرکز شهر گرگان (در بافت تاریخی این شهر در محله نعلبندان) قرار دارد. بنای موزه نیز متعلق به اواخر دوره قاجار، با حیاط مرکزی که دور تا دور آن اتاق های زیبایی است. بخش های مهم این موزه شامل اتاق های کرسی خانه، صنایع دستی روستاهای زیارت و شاهکوه، رامیان و علی آباد کتول و ترکمن و قزاق است. از دیگر بخش های به نمایش درآمده در موزه کارگاه های مسگری و آهنگری، بافندگی(نمد مالی، قالی بافی، جاجیم بافی، حلاجی، پنبه زنی و نخ ریسی)، خراطی و حصیربافی است.
 
شکل۳-۳۵: موزه صنایع دستی گرگان
موزه گمیشان: موزه مردم شناسی گمیشان در ساختمانی تاریخی معروف به گوگلانی مربوط به دوره پهلوی اول و در میان بافت سنتی و زیبای شهر گمیشان نگاه هر بیننده ای را به خود جلب می نماید. اغلب مردم ساکن در شهرستان گمیشان ترکمن می باشند و دارای هنرهای سنتی و صنایع دستی و آداب و رسوم و آیین ها و مشاغل بومی خاص خود هستند. از بخش های مختلف موزه می توان به بخش معرفی یک خانواده ترکمن، بخش بافندگی همچون قالی بافی، نمد مالی و گلیم بافی، بخش سوزندوزی، ساخت زیورآلات سنتی و حصیر بافی و بخش معرفی مشاغل بومی و آیین های سنتی اشاره نمود. بخش دیگر موزه، کارگاه های آموزشی است که با هدف حفظ و احیای صنایع دستی مردم ترکمن فعال است.

شکل۳-۶۳: موزه گمیشان

موزه مردم شناسی علی آباد کتول: این موزه با هدف معرفی یکی از اقوام مهم ساکن در استان گلستان معروف به کتول که بخش اعظمی از آنها در شهرستان علی آباد کتول ساکن هستند، راه اندازی شده است. مردم این منطقه دارای فرهنگ، آداب و رسوم، اعتقادات، باورها و گویش های متنوع و مخصوص به خود هستند. از بخش ها مهم موزه می توان به بخش عاروس یاری، بخش دوخت پوشاک محلی، بخش نمد مالی و بخش موسیقی کتولی اشاره نمود که در معرض بازدید عموم مردم قرار دارد.
شکل۳-۳۷ : موزه مردم شناسی علی آبادکتول

موزه تاریخ طبیعی علی آباد کتول: این موزه در گروه موزه های تاریخ طبیعی است که در ساختمانی مربوط به دوره معاصر و در میان جنگلی انبوه از درختان واقع شده است. تنوع جغرافیایی استان گلستان از دشت و صحرا گرفته تا نقاط جنگلی و کوهستانی، سبب شده است تا بتوان به کمک این موزه، گوشه ای هرچند کوچک از ظرفیت های میراث طبیعی استان را به نمایش درآورد. معرفی زیستگاه های آبی، خشکی، تالابی، کوهستانی و استپی و غرفه های تاکسیدرمی شده پستانداران، حشرات، صدف ها، کانی ها و فسیل ها از موضوعاتی هستند که در این موزه در معرض بازدید علاقه مندان قرار گرفته اند.
شکل۳-۳۸: موزه تاریخ طبیعی
موزه مینودشت:اولین موزه شهرستان مینودشت در بنایی تاریخی مربوط به دوره پهلوی اول و در محیطی پوشیده از درختان عظیم و سر به فلک کشیده و سرسبز، نگاه هر بیننده ای را به خود جلب می کند. شهرستان مینودشت آکنده است از جاذبه های عظیم تاریخی و طبیعی و مردمی با فرهنگ کهن که شاهد این مدعا وجود محوطه های تاریخی همچون تپه بازگیر، دشت حلقه و هنرهای سنتی و صنایع دستی متنوع همچون گلیم بافی، نمد بافی، چادرشب بافی و ابریشم بافی است. این موزه در حال حاضر به معرفی تپه تاریخی بازگیر و یافته های آن و هنرهای سنتی مردم منطقه به ویژه ابریشم بافی و مراحل مختلف بافت آن می پردازد. نمایش نوع و شکل پوشاک زنان و مردان قزلباش از دیگر بخش های موزه می باشد[۷].

شکل۳-۳۹: موزه مینودشت
 
۳-۳-۲-۹ کانون های شهری روستایی تاریخی
شهرباستانی تمیشه:این کانون در غرب شهرکردکوی بوده،که در خرابه های آن روستایی تحت عنوان سرکلاته خرابشهر احداث گردیده است.این شهر به دلیل داشتن دیواردفاعی وخندق معروف آن،مرکز مهم مقاومت دربرابرهجوم دشمنان این منطقه محسوب می شده واز اهمیت خاصی برخوردار بود.تمیشه قبل ازحمله مغولان به گرگان وطبرستان شهری بزرگ وآباد بود.برطبق قراین تاریخی،قدمت این شهر به دوران انوشیروان ساسانی می رسد ولی اسفندیار در تاریخ خود بنای شهرتمیشه را به فریدون منتسب می کند.درحفاری سال ۱۹۶۴ میلادی مشخص گردید که دیوار تمیشه از جنگل تا دریا (شمال تا جنوب)ادامه داشت وبا آجرهای بزرگ ساخته شده وشامل برج های مدوری بود که شباهت زیادی به برج های قلعه ساسانی تورنگ تپه گرگان داشت به علاوه سفال های بدون لعاب به دست آمده نیز تعلق این منطقه را به دوره ی ساسانی تایید می کند.
شکل۳-۴۰: شهرباستانی تمیشه ودیوار آن
خرابه های گرگان قدیم(شهرجرجان):گرگان از شهرهای مهم تاریخ ایران است که در طول تاریخ،اسامی گوناگونی به خود گرفته است.ورکان،هیرکان وگرگان از معروف ترین اسامی آن بوده اند.این شهرپس از ورود اعراب به ایران،جرجان نام گرفت وقرن ها مهد تمدن وفرهنگ ودانش بوده است.شهرگرگان قدیم مرکز ایالتی به همین نام بود.گرگان قدیم در حملات مغول ویران شد وپس از تهاجمات تیمور،تنها اسمی ازآن باقی ماند.این شهراز دو قسمت تشکیل شده بود.بخشی ازآن بکرآباد وبخشی شهرستان نام داشت.امروزه باستان شناسان آثار گرانقدری از خرابه های گرگان قدیم پیدا کرده اند که اعظم هنر ودرجه تمدن،فرهنگ،معماری وشهرسازی مردم آن دوره را می رساند.قرن هابعد شهرگنبدگاووس کنونی در کنار آن ساخته شد وتوسعه پیداکرد.یکی دیگر ازشهرهای مهم گرگان،استرآباد بود که در غرب آن واقع بود،در سال ۱۳۱۶ خورشیدی به دنبال تغییراسامی برخی شهرها،نام گرگان به خود گرفت واکنون این گرگان (استرآباد قدیم)مرکز استان گلستان می باشد.
گرگان چندی عرصه ی تاخت وتاز علویان زیدی مذهب بود ومدتها مرکز حکومت زیاریان بوده ومهم ترین اثرتاریخی این سرزمین،برج قابوس،یادگارآن دوره است.
دو رشته حصار که در وسط آن خندقی قرار داشت شهررا محصور  کرده بود.مصالح حصار شهر،آجروسنگ به ابعاد ۵*۲۵*۲۵ سانتیمتر بوده است .ارگ شهر در قسمت مرکزی به صورت شش ضلعی در بلندترین نقطه قرار داشت.خیابان های شهر شبکه بندی واز شمال به جنوب وشرق به غرب کشیده شده بودند.از آثار عصر ساسانی در خرابه های گرگان قدیم یک تالار رستوران دار وکوره های آهنگری است.ازآثار دوران سلجوقیان وایلخانان ،خانه های شهرداری با کچ وآجرتزئین وبیشتر منازل دارای چاه آب بودند.از آثاری که به وضوح در گرگان قدیم یافت می شد،ظروف سفالی وشیشه ایی می باشد.خرابه های این شهر در کنار گنبدکاووس کنونی می باشد(مشکوتی،نصرالله،۱۳۴۵).
دشت حلقه:شهرباستانی دشت حلقه در۱۵ کیلومتری جنوب شرقی شهر گنبد واقع شده است.این شهربه صورت هشت ضلعی نا منظم است که اندازه این اضلاع از ۲۳۸ متر تا ارتفاع ۱۶۷۷ متر متغییراست،دور دیوار شهر را محصور  می نمود که دیوار داخلی چهارمترودیوار خارجی۷۵/۶ مترارتفاع داشته است وخندقی هم در فاصله دو دیوار کنده شده که۵۳ مترعرض دارد ودر بعضی قسمت ها به ۶۰ متر می رسد.پیرامون این شهر باستانی هفت کیلومتر ومساحت آن ۳۳۸ هکتار است.در قسمت جنوب شرق شهر تپه ای به ارتفاع ۲۰ متر وبه مساحت سه هکتار وپیرامون آن ۸۲۴ متر وجود دارد که به احتمال قوی دژ شهر برروی این تپه بناشده است.تپه ای که دژ شهر به روی آن واقع شده مربوط به پیش از تاریخ است.در کاوش های باستانی،سفال لعابدار رنگارنگ قرون هفتم وهشتم هجری ودر قسمت پایین تر،سفال های دوره ساسانی به دست آمده است.تپه ایی که شهر بر روی آن واقع شده،مربوط به پیش از تاریخ است.
برج قابوس بن وشمگیر:یکی از بی نظیر ترین یادمان های برجسته معماری ایران در دوره اسلامی،گنبدقابوس بن وشمگیر است  که در شمال شهر گنبدکاووس ودر سه کیلومتری بازمانده شهر قدیم جرجان قرار دارد وار نظر هنرمعماری وتاریخی یادگار بس ارزنده ای از دوران آبادانی وشوکت سرزمین جرجان ودودمان ال زیار است.
اثرمذکور بر فراز تپه بزرگ مصنوعی (ارتفاع تپه ۱۵متر) در سال ۳۹۲ هجری قمری به دستور شمس المعالی قابوس بن وشمگیر ساخته شده است.به ظاهر جسدقابوس با تابوت شیشه ایی در آن نهاده شده است.روزنه کوچک در سمت شرق برای ورود وخروج کارگران ومصالح تعبیه شده است(مدیریت میراث  فرهنگی گلستان:۱۳۷۹).بلندی این برج از روی تپه ۵۱ متر بوده است.برج قابوس به دلیل موقعیت ویژه خود در شهر گنبدکاووس،علاوه براین که تفرجگاهی دائمی برای ساکنین شهر گنبد وروستاهای اطراف آن است  وهمچنین همه ساله علاقه مندان زیادی برای سیاحت وبازدید از دیگراستان ها وخارج از کشور رهسپار این دیار می شوند.
شکل۳-۴۱: نمای برج قابوس

جاده شاه عباسی:در دوره سلسله ی صفوی به دستور شاه عباس،جاده ایی سنگفرش از استان مازندران به استان گیلان واصفهان ساخته شد که در اثر گذشت زمان بخشی از شهرستان گرگان بقای این جاده مشهود است.جاده با سنگ،گچ،آهک وآجر ساخته شده ودر بین راه چندین پل نیز احداث شده و سطح جاده را نسبت به اراضی حاشیه بالا آوردند،در دو طرف جاده نهر کندند تا آب در جاده نیافتند.این جاده در حدود ۵۰۰ کیلومتر طول و۴۸/۳۰ متر عرض داشت.
پل آق قلا:این پل در شهر آق قلا در شمال گرگان واقع است.قدمت آن به دوره صفویه می رسد ودر گذشته هایی نه چندان دور تنها پلی بود که ارتباط دو طرف گرگانرود را در این منطقه برقرار می کرد.در عصر قاجار،در محل پل،قلعه نظامی مهم ومعتبری نیز احداث گردید که پل در داخل ومحوطه قلعه قرار گرفت.درمدخل پل دروازه هایی احداث گردیده که برای کنترل ورود وخروج مورد استفاده قرار می گرفت.در حقیقت این قلعه وپل، سد محکمی برای جلوگیری از هجوم ویورش قبایل صحرانشین بوده است.ولی سال هاست قلعه ویران شده و به جای آن شهر آق قلا بناشده وپل در وسط شهر قرار گرفته است .پل آق قلا از پل های قدیمی ایران است.اکثرمنابع،ساخت این پل را به دوره صفوی ،اما در بعضی از منابع به قرن نهم هجری نسبت می دهند.این پل با شماره ثبت ۹۱۹ در فهرست آثارملی ایران به ثبت رسیده است.
شکل۳ -۴۲: پل تاریخی آق قلا
دیواردفاعی گرگان:یکی از معروف ترین آثارتاریخی استان گلستان دیوار دفاعی گرگان می باشد که به نام های سداسکندر،سدانوشیروان،سدفیروز،سد قزل الان(مارسرخ) در طی دوره های مختلف شهرت یافته است.دیوار دفاعی گرگان،از شرق دریای خزردر ناحیه گمیشان شروع  وپس ازگذراز شمال آق قلا وگنبدکاووس به طرف شرق ادامه داشته ودرکوه های پیش کمر محدود می گردد.طول دیوار حدود ۱۵۵ کیلومتر است. مسیر دیوار از طرف شرق،به موازات گرگانرود پیش رفته واز محوطه های باستانی مهمی که در قسمت شمالی دیوار واقع شده اند می گذرد.دیوار دفاعی در قسمت میانی،از شمال شهر جرجان قدیم یا گنبد کاووس کنونی عبورکرده وپس  از عبو از نقاط باستانی مهم به طرف غرب ادامه پیدا می کند.دیواردفاعی از محوطه بی بی شیروان به سمت جنوب تغییر مسیر داده وپس از گذشتن از قلعه های معروف از شمال شهرآق قلا گذشته واز محوطه شهرگمیشان  عبور کرده وبه دریای خزر می رسد.در نزدیکی دریا به سبب تغییرات آب سطح دریا،مسیر آن به درستی معلوم نسیت.در حال حاضردیوار در فواصل مسیرهای مختلف بین دو تا  پنج مترارتفاع  وحدود ۱۰ متر عرض دارد.جهانگردان اروپایی در قرون ۱۶و۱۷ میلادی نام آن را اسکندر نامیدند.در قرون اخیر اسمیت[۸] ، با بررسی هوایی که دراین منطقه اجام داد،طول آن را ۱۷۰ کیلومتر وزمان احداث آن را بین حمله اسکندرواوایل اسلام دانست.رابینو نیز در کتاب مازندران واسترآباد آن را بنای اسکندر می داند که در دوران انوشیروان تجدید بنا گردید.پروفسور آرنه[۹] سوئدی،تاریخ بنای آن را زمان ساسانیان می داند.درحین کاووش های دیواردفاعی ،اشیایی همچون سفال،شیشه،فلز بدست آمده،که سفال آن از اهمیت یشتری برخوردار است(مهندسین مشاورهامون:۱۳۸۲).درحال به صورت یک رشته تپه کوتاه وممتد در منطقه خودنمایی می کند وشاید خاک وماسه به صورت پوشش ،مانع تخریب .انهدام کامل دیوار شده است.به هرحال دیواردفاعی گرگان یکی از آثار تاریخی مهم وباارزش بوده که بازدید آن برای هر بیننده جالب وعبرت اموز می باشد.زیرا نمایانگر گوشه ای از تاریخ پرفرازونشیب سرزمین پهناور کشور ایران وبیانگر اراده وتلاش نیاکان ما در حفظ ونگهداری سرزمین خود درمقابل دشمنان متجاوز می باشد.
شکل۳-۴۳: دیوار دفاعی گرگان

برج رادکان:در میان رشته کوه های البرز،در جنوب شهرستان کردکوی ودر دو کیلومتری شرق روستای رادکان برجی با گنبد مخروطی دیده می شود که به رادکان معروف است.این برج در محل،قلعه گبری نامیده می شود.ارتفاع برج ۳۵متر وساختمان بنا مدفن یکی از اسپهبدان خاندان باوند طبرستان است.در زیر مخروط برج دو ردیف کتیبه به زبان پهلوی وکوفی دیده می شود.
وجود خط پهلوی در بعضی از برج های ایران دلیل روشنی است   به تداوم فرهنگ باستانی مردمان نقاط شمالی ایران که هنوز همگی فرهنگ قوم مهاجر را پذیرا نشده  وبرای نمایاندن شاخص های فرهنگی خود کوشش داشته وبدین ترتیب استقلال فرهنگی خویش را تا اندازه ایی حفظ می کرده اند.
مخروط برج را برخی تقلیدی از برخ قابوس دانسته اند.بااین تفاوت که گنبد برج رادکان دارای دو پوشش به شکل مخروط بلند که جلب توجه می نماید.اما آجرهای آن از جهت پختگی ورنگ شبیه آجرهای به کاررفته در برج قابوس است.تفاوت دیگر آن با قابوس در جای روزنه است که در برج قابوس این روزنه در بدنه مخروط قرار دارد درحالی که در برج رادکان دربدنه مدور برج دیده می شودبه لحاظ کچ بری نیز برگنبد قابوس برتری دارد.برج رادکان،همانند بسیاری از اماکن تاریخی دیگر،از حفاری های غیر مجاز افرادسودجو،بی نصیب نمانده است.در سال ۱۳۳۵ خورشیدی داخل آن را حفاری کردندوبه استخوان های یک انسان بلند قامتی برخوردند.برای حفاظت برج درسال ۱۳۵۰ خورشیدی،در روستای رادکان انجمنی به نام حفاظت آثار باستانی تشکیل شد.این برج به شماره ثبت ۱۴۵ آثار ملی ایران به ثبت رسید(قائمی،رمضانعلی،۱۳۷۹).
شکل۳-۴۴: نمای برج رادکان

۳-۳-۲-۱۰ آداب ورسوم مردم گلستان
آداب ورسوم نوشته یا نانوشته ی هر منطقه ایی جزیی از میراث گرانقدر تاریخی آنان به شمار می رود که نسل به نسل توسط افراد مختلف حفظ ومنتقل شده است.در گلستان نیز به خاطر قدمت تاریخی این خطه ووجود اقوام گوناگون که اگر هر کدام از آنان در جهت حفظ حداقل یک نمونه از روسومات خودبرمی آمدند،گلستان را تبدیل می کردند به نگارخانه  که هرگوشه آن به رنگی است.براین اساس سعی شده است تا گوشه ایی از این آداب ورسومات را به تصویر کشیده وبه آن بپردازم .
رقص خنجر: در این رقص که با حرکات متهورانه ای همراه است، ابتدا جوانان ترکمنی لباس های سنتی خود را پوشیده؛ به دور هم حلقه زده و دست به گردن یکدیگر می اندازند. بعد شمشیردار در میان قرار گرفته و ذکر خوانده می شود. تعداد خاصی در عدد ذکر خوانان مطرح نبوده و گاه شش و گاه هشت نفر یا بیشتر در میان می آیند و به ذکر خوانی می پردازند.
جشن شصت وسه سالگی«آق آش»: جشن ۶۳ سالگی که در میان ترکمن ها به «آق آشAg-Ash- » غذای سفید معروف است. از گذشته نسبتا دور در میان آنها متداول بوده است در واقع هر یک از مردان ترکمن که به سن ۶۳ سالگی می رسید به سبب رسیدن  به  سن پیامبر با دعوت از  نزدیکان، آشنایان  و  دوستان جشنی را با پخت  غذای محلی «چگدرمه» ( برنج با گوشت ) بر پا می کنند .
نوروز خوانی :از اوایل اسفند ماه هر سال در اکثریت شهرهای استان ، نوروزخوانان محلی با چوب دستی و کوله پشتی که بر پشت خود می گذاشتند با خواندن اشعار بر وصف نوروز، بهار را نوید می دادند و به در خانه های مردم می رفتند و مردم هم به فراخور توانایی مالی خود، انعامی به نوروزخوانان می دادند. این هدایاعمدتا“ برنج، قند،حتی لباس، روسری و سکه پول بود تمامی افراد محل بر گرد نوروزخوانان می آمدند و ورودشان را به فال نیک می گرفتند .در واقع «نو بهار» قبل از عید، فراررسیدن عید و بهار را نوید می داد. آنها غالبا“ دو نفر بودند که در کوچه و خیابان به راه می افتادند و جلوی هر خانه ای اشعار می خواندند : « صد سلام، صد علیک، صاحبخانه، سلام علیک، آمده تنه خدم، با عزت و حرمت، فردا روز قیامت، خدا بده رحمت و غیره» البته این آیین در استان های گلستان ومازندران به خاطر خاستگاه مشترکشان،به صورت مشترک برگزار می شود.
چهارشنبه سوری : آخرین چهارشنبه ماه سال است که مردم از کوچک تا بزرگ بر روی کوه وپای آتش اشعار «‌زردی من از تو، سرخی تو از من »‌را می خوانند و در اکثریت روستاهای این منطقه در همین هنگام شب کوزه های آب نمک را می شکنند. زیرا معتقد بودند با خرید کوزه نو برکت خانه در سال نو بیشتر می شود .در این شب برخی از دختران به همراه آینه ای به کوچه می رفتند و سخن اولین فردی را که از کنار او عبور می کرد به عنوان نتیجه اعمال و آرزوهای خود تعبیر می کنند.
 
۳-۳-۲-۱۱ زبان مردم گلستان
زبان ایرانیان ترکمن، ترکمنی متعلق به خانواده زبان«اورال –آلتایی» با ریشه اُغزی است که به آن «تاغلی» هم گفته می شود. گروه اُغُزی خود به دو شاخه ترکی اُغُز شرقی و ترکی اُغُز غربی تقسیم می شود. شاخه غربی را ترکی ترکیه و شاخه شرقی راترکمنی می نامند.
در کتاب حدودالعالم در خصوص زبان مردم گرگان آمده است که آنها به دو زبان سخن می گویند یکی لوترا و دیگر پارسی گرگانی. زبان لوترا نوعی زبان زرگری بوده که در برخی از نقاط ایران، به نامهای گوناگون رایج بوده است. اما پارسی گرگانی به نظرمی رسد ترکیبی از گویش خراسانی، تبری(طبرستانی) و قومسی(کومش= دامغان) بوده است. امروز به جز گویش فارسی گرگانی، گویشهای سیستانی، مازندرانی، شاهرودی از زبان فارسی و زبانهای ترکمنی و قزاقی به علت حضور این اقوام در این منطقه، رایج هستند. در شهرستان کردکوی زبان رایج، فارسی با گویش طبری(تبری=  طبرستانی) است. در شهرستان علی آباد کتول زبان رایج مردم، فارسی و طبری(تبری) است و با این حال، گویش های سیستانی، شاهرودی و خراسانی نیز در بین مهاجران رواج نسبی دارد. زبانهای رایج در شهرستان مینودشت، فارسی، ترکی و ترکمنی است. در شهرستان کلاله، ترکیب جمعیتی شامل اقوامی است که به زبانهای ترکمنی، فارسی، سیستانی و بلوچی صحبت می کنند  .اغلب ساکنان رامیان، علاوه بر زبان فارسی، به گویشی از ترکی تکلم می کنند و از ایل گرایلی به شمار می روند. این ایل در دوره صفوی برای جلوگیری از هجوم ازبکها به این منطقه انتقال داده شده بودند. علی خان فرمانده ایل که در زمان شاه عباس تمرد کرده بود، به جلاد سپرده شد.زبان رایج مردم در بندر ترکمن، ترکمنی و فارسی است[۱۰].

۳-۳-۲-۱۲ موسیقی مردم گلستان
موسیقی سنتی کتولی و ترکمن از عمده ترین و شاخص ترین موسیقی های سنتی استان گلستان به شمار می آید همچنین در این استان موسیقی سنتی مازندرانی ، سیستانی نیز مرسوم و متداول می باشد.
موسیقی سنتی ترکمن : نوازندگان ترکمن را« سازنده»( یعنی آن که ساز می زند) و خوانندگان را باخشی  (Baxshi) می نامند. از آلات موسیقی ترکمن می توان به دو تار (تامدرا)، کمانچه (قجق ـ Qejq) ، قاووز (Qavooz)، تویتک(Toitek) (نی)، ویدی بوغین (Yedi Boqin ـ نی هفت بند) اشاره کرد اما مهمترین آنان دو تار و کمانچه محسوب می شوند. موسیقی در ترکمن صحرا از دیر باز به عنوان یک رکن معنوی در زندگی مردم منطقه حضور داشته و عمدتا بوسیله باخشی ها که سند زنده تاریخ این خطه هستند حفظ و اشاعه یافته است.
موسیقی سنتی کتولی :این موسیقی به لحاظ رایج و متداول بودن آن در میان ساکنین کتولی شهرستان علی آباد بنام موسیقی کتولی معروف است. اساس ساختار آن مبتنی  بر سه مقام آوازی به نام های هرائی، راسته مقام و کله کش است که هر یک از این مقامات در زمان های مختلف  بر حسب ذوق و استعداد هنری خوانندگان و نوازندگان به اشکال مختلفی اجرا شده است که پس از شکل گیری و تثبیت به نام آن هنرمند، خوانده شده است که از جمله آنان می توان به مقام علی محمد صنم، یحیی گالش و حسنخانی اشاره نمود[۱۱] .
 
۳-۳-۲-۱۳ پوشاک مردم گلستان
لباس های سنتی استان گلستان بسته به منطقه ای که مردم در آن زندگی می کنند با نام هر محله شناخته می شود. زنان در نواحی مختلف از زمان های بسیار دور نوارهای تزئینی را با دستگاه های خانگی می بافتند تا پارچه های ابریشمی و دستبافی را که با قیچی می بریدند و با سوزن یا با چرخ های خیاطی می دوختند تزئین کنند. سکه، منجوق و گلدوزی جزو جدایی ناپذیر لباس ها بود. کارشناسان براین عقیده اند که شناسایی لباس های سنتی مناطق مختلف نه تنها به احیا و ماندگاری آنها کمک می کند بلکه رشته های وابسته به آن همچون نوار دوزی، سوزن دوزی، سنگ دوزی و غیره که در خطر فراموشی قرارگرفته اند دوباره احیا می شود. همچنین شناسایی لباس های سنتی که حالادیگر منسوخ شده اند می تواند در استقبال دوباره از آنها مؤثر باشد. شناخت لباس های محلی هر منطقه بی گمان سبب شناسایی اعتقادات، آداب و رسوم اجتماعی و فرهنگی هر قوم می شود. ازسویی احیای البسه محلی، دیگر رشته های صنایع دستی هر قوم را معرفی می کند. هنگامی که مردمان رامیان با لباس های محلی ابریشمی و مردمان ترکمن با لباس قرمزرنگ و تزئینات سوزن دوزی در مکان های مختلف حضوریابند، ذهنیت همگان در خصوص رشته های وابسته دیگر بازمی شود. به همین سبب شناخت لباس های محلی هر استان و به یاد سپردن آنها در حفاظت از میراث باارزش صنایع دستی اهمیت دارد.
لباس سنتی زنان قزاق: زنان قزاق از قدیم الایام از لباس سنتی خود با زیورآلات خاص استفاده می کردند آنها جلیقه ای بلند از جنس جیر روی پیراهن بلند که بیشتراز پارچه های کتان سفید است می پوشند. لباس های آنان نیز با نخ های رنگین ابریشمی و اغلب با رنگ قرمز شرابی سوزن دوزی می شود . علاوه براین زنان و دختران قزاق گاه کلاهی خاص به جای روسری بر سر می گذارند؛ این کلاه از جنس پارچه های نخی آهاردار و دارای تزئینات گلدوزی شده با رنگ های قرمز، نارنجی، آبی و سبز است روی سر بسته می شود. قسمت جلوی کلاه را روی پیشانی می بندند و آن را از پشت سر گره می زنند. چکمه چرمی یا «تیک» نیز از اجزای لباس زنان قزاق بوده که در قدیم نقره کاری می شده است. جلیقه روی لباس نیز از جنس پارچه جیر است و آسترنخی دارد و از یراق های طلایی، آئینه و مروارید برای تزئین آن استفاده می شود.
لباس محلی زنان روستای زیارت : لباس زنان زیارت در گذشته دور عبارت بود از پیراهن، دامن، نیم تنه، انواع کت، جلیقه، شلوار، روسری و کفش. زنان در گذشته از این نوع لباس با فرم و تزئینات متنوع در جشن ها استفاده می کردند، اما امروزه آنها بیشتر لباس های ساده می پوشند و به همین سبب به گفته اعلام معاون صنایع دستی گلستان لباس محلی زیارت از جمله صنایع دستی در حال منسوخ شدن است. لباس محلی زیارت در واقع ویژه مردمان این روستا است و در دیگر مناطق استان گلستان دیده نمی شود. پیراهن آنها بلند و از پارچه های طرح دار و آستین بلند با چاک دو طرف است که دور تا دور با نوار تزئین می شود دامن از جنس کرباس سفید رنگ با نام شلیته که زیر آن شلوار مشکی به تن می کنند و روی پیراهن نیز جلیقه کوتاه می پوشند و با کمربند مثلث شکل به فرم روسری کمر را می بندند.کت زنان که «چک وند» نامیده می شود از جنس ابریشم قرمز رنگ، دستباف با طرحی ساده و دارای چاک تا ناحیه آرنج است. روسری زنان زیارت هم دو نوع است که به روی هم بسته می شود ابتدا روسری دستباف به رنگ مشکی که از قسمت پیشانی به پشت گردن گره می خورد و سپس روسری قرمز را روی آن می بندند که به آن پیشانی بند می گویند و روسری دیگری را هم در بالای سر گره می زنند.
پوشاک محلی مردان زیارت : لباس مردان پیراهنی از جنس کرباس به رنگ آبی و دکمه دار بود و با توف یا نوار تزئین می شد. برای آنها با پارچه های پشمی دستباف خودرنگ جلیقه، کت، شلوار و پالتو دوخته می شد. کفش مردان زیارت در گذشته چاروق بود. شال یا آنگونه که محلی ها می گویند عمامه نیز پارچه ای سفید رنگ، پنبه ای و دارای نقش بود که در دو رنگ به صورت عمامه استفاده می شد. علاوه بر آن مردان کلاه پشمی به رنگ شتری با لبه های برگردان بر سرمی گذاشتند که هنوز هم این کلاه ها را می توان در بازارها یافت.
لباس محلی زنان علی آباد کتول :زنان این منطقه از دیر باز لباس های مزین به نوارهای دستباف، سکه و یراق می پوشند. لباس محلی آنان پیراهن، دامن پرچین، کلاه، روسری و پیش جامه است. خانم ها در گذشته از این نوع لباس ها بطور کامل در جشن ها استفاده می کردند و در زندگی روزمره تنها پیراهن، دامن و روسری می پوشیدند. تزئینات روی لباس برای طبقه اشراف نوارهای دستباف بیشتر بود و عامه مردم ازنوار های کمتری استفاده می کردند پیراهن بلند با آستین هایی که تزئیناتی بر لبه آن دوخته می شود روی دامن از پارچه شال پشمی گلدار، لباس علی آبادی ها را تشکیل می دهد. آنها کلاهی که زیر ساخت آن مقوای ضخیم است و از پارچه مخمل و قرمزرنگ استفاده می شود با تزئینات یراق زیر روسری برسر می گذارند. روی لباس پیش جامه ای پر از سکه های قدیمی از پارچه مخمل  دوخته می شود. پیش جامه دارای یقه است و مانند گردنبند به گردن آویخته می شود[۱۲].
پوشاک مردان ترکمن: لباس اصلی مردان ترکمن، ردای بلندی است از ابریشم، که تا زیر زانوان می رسد و «دون» نام دارد.«چاکمن» بالاپوشی بلندتر از کت معمولی است که از پشم شتر بافته می شود «پوستین» یا«ایچمک » پوششی دیگر است که در هوای سرد مورد استفاده قرار می گیرد. پوستین را از پوست گوسفند تهیه می کنند. برای هر پوستین یا ایچمک، پنج تا هشت پوست گوسفند لازم است «کونیک» هم، پیراهن ساده و فاقد یقه با آستینهای بلند است که به جای دکمه، بندهایی در آن به کار می رود. شلوار مردانه عبارتست از تنبان گشادی که رشته ای پنبه ای، لیفه ی آن را تشکیل می دهد. این شلوار«بالاق» نام دارد. مردان ترکمن دو نوع کلاه دارند؛ یکی « تلپک » که کلاه پوستی است با پشم های نسبتاً بلند و  «بوریک » یا عرقچین که غالباً با نقوش گوناگون، سوزندوزی می شود.
 
شکل۳-۴۵ : لباس مردان ترکمن
پوشاک زنان ترکمن: زنان ترکمن، پیراهن های ابریشمین می پوشند که بیشتر به رنگهای شاد و از آن میان سرخ یا قرمز است و از این رو« قیر میز کونیک» نام دارد. در قسمت یقه و سرِ آستین، سوزندوزی دارد.« چابیت » هم بالاپوشی است که روی پیراهن می پوشند. شلوار زنان نیز در انتهای پاچه تا ساق پا، سوزندوزی می شود. دختران ترکمن «بوریک»  یا عرقچینی دارند که با زینت آلات نقره آن را می آرایند. وقتی دختری ازدواج می کند به جای عرقچین، پیشانیبندی جایگزین   آن می شود که در نزد طوایف گوناگون با نامهای توپبی، هاساوا و آلیندانگی شهرت دارد.علاوه بر اینها چاشو(casov )روسری ابریشمی نسبتا ضخیم زنان ترکمن بوده است وبه رنگهای قرمز و سبز با طرح های مربع شکل و خطوط افقی و عمودی در رنگ های متنوع است. این سرپوش امروزه فقط در مراسم عروسی استفاده وبا آن سر و روی عروس را می پوشانند.
از آن جایی که پرورش کرم ابریشم در استان گلستان بسیار رواج دارد از این رو لباس بیشتر مردم ترکمن صحرا از ابریشم بوده و پرورش و تربیت کرم ابریشم نیز به عهده زنان ترکمن بود. ترکمن ها، پارچه های ابریشمی را در دستگاه سادهای به نام « تا را» به عمل می آورند و با رنگهای طبیعی که از پوست یا دانه انار و دیگر گیاهان تهیه می کنند،آن ها رنگ آمیزی می کنند[۱۳].

شکل ۳-۴۶: لباس زنان ترکمن

۳-۳-۲-۱۴ صنایع دستی استان
صنایع دستی استان گلستان، هرچند با گذشت زمان و تغییر در سبک زندگی، بخش هایی از آن به فراموشی سپرده شده، ولی هنوز حیات پررنگی داشته و گسترش بسیاری دارد. بافت انواع قالی و قالیچه توسط ترکمنهای آق قلا، جاجیم درروستای زیارت گرگان، پارچه های ابریشمی شامل لباس، روسری، شال گردن، چادر شب، نوار حاشیه ای لباس در روستای کسر حوالی شهرستان کلاله حائز اهمیت است. از دیگر صنایع دستی استان می توان به بافت نمد، سوزندوزی یا سیاه دوزی،  ساز سنتی وساخت زیورآلات ترکمنی اشاره کرد.
قالیبافی: عمده ترین صنایع دستی رایج در استان گلستان، قالی بافی است که صرفاً در بین زنان ترکمن رایج است. زنان و دختران ترکمن از روزگاران بسیار کهن به قالیبافی اشتغال داشته و این هنر را از نسلی به نسل دیگر انتقال داده اند و نیز یکی از عمده ترین راههای معیشت در بین ترکمن ها، قالی بافی بوده است. در ایران بهترین قالیهای ترکمن به وسیله ایل تکه بافته می شود که مرکز اصلی این ایل در چهارده فرسنگی شمال غربی گنبد کاووس است. ایل آتابای و ایل جعفر بای نیز در بافت قالی های نفیس مشهورند. قالی و قالیچه های ترکمنی به طور کلی دارای گره ترکی باف است که به طور عمده بر روی دستگاههای افقی بافته می شود. در رنگ آمیزی قالی های ترکمن گرچه رنگهای لاکی و عنابی بیشتر به چشم می خورد، ولی از رنگهای سفید، سیاه، سورمه ای، شتری و دیگر رنگ ها هم که تزیین بافته ها را بیشتر می کند، استفاده می شود. منشأ نقوش قالیهای ترکمن، مظاهر طبیعت و محیط زندگی ترکمن ها بوده است. نقش شاخ قوچ که نشانی از قدمت و باروری است، نقش عقرب به عنوان دفع شر و نقوش پرندگانی چون قو و حیواناتی نظیر اسب در قالی ترکمن مشهورند. طرح قالی های ترکمنی بیشتر شکسته و هندسی است و قرینه سازی نقوش از ویژگی های آن است.

نمدمالی:بدلیل داشتن شرایط آب وهوایی واقلیمی مناسب و وجود مراتع وچراگاه ها، دامپروری وپرورش گوسفند بسیارمورد توجه است، وبه همین سبب شرایط پرداختن به نمدمالی مهیا می باشد. و زنان نمدمال بیشتر در فصل بهار وتابستان بعد از چیدن پشم گوسفندان، به نمدمالی می پردازند.نمد عمدتا برای پوشش کف خانه به کار می رود . نمد در میان ترکمن ها انواع مختلفی بر اساس نوع کاربرد آن دارد .
سوزن دوزی: سوزن دوزی در استان گلستان عمدتا در میان دو قوم ترکمن و بلوچ مشاهده می شود. سوزن دوزی در میان اکثریت خانوادهای ساکن در مناطق ترکمن نشین از سابقه ای نسبتا طولانی برخوردار است آنها سوزن دوزی را با استفاده از رنگ های متنوع و شاد بر روی یقه، سر آستین و حاشیه های جلوی پیراهن و روی سینه پیراهن های سنتی که به«دون[۱۴] » معروف است، انجام می دهند.
جاجیم بافی: جاجیم دستبافی ضخیم و بدون پرز از جنس ابریشم، پنبه ای و دارای چله کشی بلند بوده و بصورت راه راه با خطوط افقی در رنگ های متنوع و زیبا جهت مصارفی چون زیر انداز، پادری، لیف و پشتی استفاده می شود . مواد اولیه جاجیم بافی از پشم و پنبه بوده و ابزار مورد نیاز برای آن چرخ ، شانه ، ماسوره ، ماکو و گورد می باشد .
ابریشم بافی: از حدود یک قرن پیش هنر و صنعت ابریشم بافی در مناطق شرق استان گلستان و متناسب با ویژگی های اقلیمی بویژه در شهرستان های رامیان، مینودشت و کلاله به فعالیت خود ادامه می دهد. تهیه و تولید پارچه های ابریشمی مستلزم طی مراحل مختلف از جمله نوغانداری ـ نگهداری از تخم ابریشم جهت تولید پیله می باشد.در بین صنایع دستی روستاییان این استان ؛ابریشم بافی جایگاه ویژه ای به خود اختصاص داده است. ومعمولا به همان شیوه سنتی خود انجام می شود و زنان بیش از مردان به کار نوغانداری وابریشم بافی می پردازند. انواع دست بافته های سنتی ابریشمی عبارتند از : انواع شال و روسری ، انواع چادرشب ، انواع دستمال ، انواع روسری وغیره
پلاس بافی:قالی بدون پرز و از نوع فرشینه های گره دار است که «مخمل» و «ماهوتی»  نیز نامیده می شود و در مناطق مختلف استان به ویژه در حوزه شهرستان مینودشت، رامیان، کلاله و شهرها و روستاهای ترکمن نشین بافته می شود.

گلیم بافی: نوعی فرش بدون پرز است که در ابعاد مختلف و مطابق سلیقه بافنده، بافته می شود و عمدتا برای پوشاندن اسب، زین اسب و خورجین به کار می رود . اندازه بزرگتر آن جهت پوشاندن کف اتاق یا «اوی»(oy)-آلاچیق ترکمن-  استفاده می شود. نقش گلیم معمولا با طرح های هندسی و خطوط مستقیم و شکسته، شکل می گیرد.
قارچین/ پشتی: ترکمن ها پشتی را « قارچین» (Qarchin ) می گویند و آن فرشینه ای است که به نقوش مختلف مثل « گلین بارماق، آق سو، قولپاقلی »  بافته می شود.
پارچه های ابریشمی: این پارچه ها شامل: لباس، روسری، شال گردن، چادر شب و نوار حاشیه ای لباس می باشد.این بافته ها تا چند دهه پیش تر، پوشاک و البسه غالب مردمان منطقه بوده و هم اکنون از آنها در جشن ها و مراسم محلی استفاده می شود،همچنین لباس های قرمز کونیک،که از لباسهای سنتی ترکمنی محسوب می شود، هنر دست ابریشم بافانی است که بیشترشان در روستای کسر، حوالی شهرستان کلاله، به سر می برند.
سوزن دوزی(سیاه دوزی): این نوع دوخت که در بین ترکمن ها با نام های کشته،کوجمه،ایلمه معروف است در گذشته کاربرد فراوانی در بین آنان داشته؛ ولی امروزه تنها برای تزیین لباس های مردانه،زنانه و کودکانه و همچنین انواع پرده و رومیزی به کار می رود.نقوش مورد استفاده در سوزن دوزی ها بیشتر هندسی و متقارن بوده و به صورت ذهنی دوخته می شود. نقوشی نظیر: مؤی (عنکبوت)، ساری ایچیان(عقرب) ،قوچان(شاخ قوچ)، نمونه طرح هایی از این هنرند.
جواهرات ترکمن:از میان عشایر ایران، هیچ یک همانند ترکمن ها، هنر جواهر سازی را به کمال نرسانده اند. زنان ترکمن از کودکی با انواع زیورهای طلا، نقره و سنگهای تزئینی آشنا شده و خود را با آن می آرایند. استفاده از زیور در نزد ترکمن ها نه تنها جنبه خود آرایی و تزیینی داشته و دارد، بلکه از جنبه اقتصادی و فرهنگی نیز حائز اهمیت بوده است. از نظر فرهنگی، زیور آلات ترکمن ها به واسطه آویز های مختلف در هنگام حرکت، ایجاد سروصدا می کرده است که بیانگر قسمتی از فرهنگ آنها است. طلسم ها و طومارها که حامل ادعیه می باشند و قاب های قرآن که به گردن می آویزند، جنبه های اعتقادی استفاده از زیور آلات نزد ترکمن ها را روشن می سازند. به زیورآلات زنان ترکمن« یراق» می گویند و شامل کمربندی سنگین از پولک های نقره ای، پابندها و مفصل های متصل به هم است که با استادی آنها را تراشیده، در تسمهای چرمی نشانده و به سگکی زیبا که به یکی از پولکها می آید، بسته و دوخته اند گوشواره های بزرگ، النگوها و گردنبندهای طلا و نقره از زیورآلات زنان است. از زیورآلات دیگر   می توان « گوموش » را نام برد که زیورآلات سینه است و برای پیشگیری از چشم زخم می بندند.«طومار» هم از زیورآلات سینه است و برای نگهداری دعا به کار می رود.«آسیق» هم زیوری است که زنان جوان بر موهایشان می بندند از تزئینات گردن و سینه، گل یقه، گوشواره، دستبند، تلفیقی از انگشتر و دستبند، تزئینات پیراهن، کت و نیز تزئینات خاصی که برروی وسایل مورد استفاده زنان نظیر شانه، انگشتانه و ابزار نخ ریسی انجام می گیرد را می توان نام برد. آنان همچنین زیورآلاتی نیز بر خلعت خود می دوزند. آنها بنابر معمول، هم پیراهن پسران و هم پیراهن دختران را با این وسایل آرایش می دهند . مردان ترکمن هم از زیورآلات خاص خودشان نظیر انگشترهای نقره و طلا، کمربندهای نقره ای، خنجر، شلاق اسب استفاده می کنند. اسباب بازیها ی کودکان و لباس آنان نیز با زیور آلات تزئین می شود[۱۵].
 

شکل۳-۴۷: جواهرات ترکمن

ساز سنتی: هرچند که انواع سازهای کلاسیک و سنتی همچون سه تار، دو تار، سنتور، عود، تنبک، دف، از فرآورده های منطقه است؛ اما تنها دو تار را می توان به عنوان ساز بومی استان نام برد. این تار دارای کاسه ای کشیده و دسته ای بلند با پرده های فلزی است. شهرستان های کلاله و گنبد از جمله محل های ساخت این ساز در استان اند.

۳-۳-۲-۱۵ مشاهیر استان
یکی از عوامل معروفیت وشناخته شدن یک مکان مربوط به بزرگان وفرزانگانی می شود که آن سرزمین در دل خود آنان را پروراند که در عصر حاضر علاقه مندان با بازدید از محل تولد،اقامت ومحل دفن آنان سعی در شناختن شیوه وسلوک زندگی آنان بر می آیند.در این راستا این مکان ها از منظر گردشگران وعلاقه مندان به  مواریث فرهنگی –تاریخی یکی از اصلی ترین جاذبه های هر منطقه ایی محسوب می شود واستان گلستان نیز از این موهبت بی بهره نمانده وردر طی اعصار گوناگون شاهد رشد وشکوفایی فرزانگان بزرگی بوده است.که در اینجا به چند تن از آنان اشاره کوتاهی می شود:
محمدبن حسن رضی استرابادی ملقب به نجم الائمه ( متولد ۶۸۶ ه.ق) از سر آمدان علم نحو. او که شیعه بود، نگارش کتاب کافیه خود را در نجف به پایان رساند؛ کتابی که در وصفش گفته شده که در علم نحو هیچ کتابی پس از آن، به خوبی اش نرسد. از دیگر کتاب های او شرح شافیه در صرف است.
مولی نصیرالدین محمد استرابادی انصاری از علمای برجسته عصر شاه طهماسب صفوی.
ابوالقاسم میر فندرسکی، از حکما و عرفای عصر شاه عباس صفوی و شاه صفی صفوی. نقل شده که او استاد ملاصدرا بوده است. از او آثاری چون: صناعیه(به زبان فارسی) مقوله الحرکت و التحقیق فیها ( به زبان عربی)، تاریخ الصفویه، شرح کتاب الطهاره، چند منظومه مانند: سامی، غزوات حیدری، و چند قصیده حکیمانه با لحنی اشراقی و عرفانی بر جا مانده است.از مهمترین آثار او می توان به انساب النواصب اشاره کرد.مقبره او هم اکنون در تخت فولاد اصفهان قرار دارد.
مولانا سلطان محمد استرابادی از شعرای مشهور و دانشمند در قرن دهم هجری.
میر فخرالدین محمدبن حسین حسینی سماکی استرابادی: از دانشمندان مشهور قرن دهم هجری.
محمد امین استرابادی فقیه: متکلم و محدث و از علمای بزرگ مکتب اخباری در اواخر قرن دهم و اوایل قرن یازدهم هجری.
میر محمد باقر داماد استرابادی: فیلسوف، حکیم و از مشاهیر و دانشمندان عصر صفوی، و جامع علوم منقول و معقول. او که بعدها با لقب معلم ثالث شهرت یافته بود در استراباد متولد شد و تحصیلاتش را در مشهد انجام داد و سپس به اصفهان رفت و در آنجا ساکن گردید. وی همتای شیخ بها الدین عاملی بود و در بیشتر علوم خصوصا در حکمت، لغت،ریاضیات،طب،فقه، تفسیر و حدیث، مهارت و تسلط داشت و کتب بسیاری تالیف نمود از جمله آن کتب: عیون المسایل، خلسه الملوک تقویم الایمان، حادیث الامامیه، السبعه الاشداد، ضوابط الرضا، ایماضات و تشریفات، صراط مستقیم و افق مبین.
شمس المعالی قابوس بن وشمگیر: شاعر و پادشاه معروف زیاری که در سال ۴۰۵ ه.ق فوت کرد.
عنصر المعالی کیکاوس: از مردان دانشمند زمان خود و نویسنده قابوسنامه.
ابوسهل عیسی بن یحیی: مسیحی گرگانی، از پزشکان قرن چهارم و پنجم که تالیفات بسیاری داشته است.
فخرالدین اسعد گرگانی: از داستانسرایان بزرگ ایران در قرن پنجم که قصه ویس و رامین، از داستان های کهن ایرانی، را به نظم درآورد.
ابراهیم استرابادی: از خوشنویسان خط های تعلیق و نستعلیق قرن دهم هجری.

۳-۳-۳ جاذبه های انسان ساخت
۳-۳-۳-۱ بازارهای استان گلستان
بازارها شامل بازارهای دائمی وبازارهای موقت(هفتگی وبازار روز) است که این بازارها،یکی از مراکز بزرگ گردشگر پذیر در هر شهر وآبادی می باشد که در حال تبدیل شدن به یک جاذبه اصلی است.بازارهایی که در زیر به آنها اشاره شده است از مهم ترین بازار ها در استان گلستان می باشد.
۳-۳-۳-۱-۱ بازارهای دائمی
بازارچه مرزی اینچه برون: ینچه‌بُرون شهری مرزی در شهرستان گنبد کاووس است. این شهر مرکز بخش داشلی‌برون است در واقع باید این شهر را یک شهر مرزی دانست.بازارچه مرزی اینچه برون مهمترین عامل تردد و جاذبه گردشگری این شهر کوچک است. تفریح‌گاه الماگل از نقاط دیدنی آن است. زمینهای اطراف اینچه برون بیشتر شوره‌زار است. تالاب آلاگل دریاچه بزرگ آب شوریست که در کنار این شهر قرار دارد. اینچه برون محل اصلی وقوع حوادث رمان هفت جلدی آتش بدون دود مهمترین اثر نادر ابراهیمی است.
بازار قدیمی گرگان: این بازار به بازار «بغل بندان» معروف است و در داخل بافت قدیم شهر گرگان ـ بعد از میدان شهرداری ـ قرار دارد . بازار قدیمی گرگان در روزگاران گذشته از جمله مراکز مهم داد و ستد کالا، توزیع و نشر افکار و عقاید فرهنگی ـ اجتماعی بوده است. این بازار اگر چه در اثر گذشت زمان و عوامل اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی تحول یافته، امروزه نیز به عنوان مرکز کالبد اصلی شهر ، محل داد و ستد کالا و تجمع فروشندگان و خریداران کالا است. بازار قدیمی گرگان که قدمتی دیرینه دارد، از نظر سبک معماری و راسته‌های مربوطه، یکی از زیباترین بازارهای منطقه شمال ایران محسوب می شود. این بازار یکی از مراکز مهم عرضه انواع محصولات بومی و غیر بومی است و محصولات مهم صنایع دستی آن، به ویژه دست بافت‌های ترکمنی معروفیت خاصی دارد .
۳-۳-۳-۱-۲ بازارهای موقت
پنج‌شنبه بازار آق‌قلا در مرکز شهر آق‌قلا قرار دارد. در این بازار انواع کالاها و تولیدات صنایع روستایی عرضه می‌شود.دوشنبه‌بازار ترکمن که بخشی از بازار قدیمی ترکمن‌ها محسوب می‌شود و در ابتدای ورودی شهر تشکیل می‌گردد و محل عرضه انواع کالاها وتولیدات صنایع روستایی است.همچنین می توان به سه شنبه بازار بندرگز ویکشنبه بازار کردکوی و جمعه بازار گنبد که محل تجمع دستفروش‌ها توزیع‌کننده‌های اجناس و انواع کالاهاست اشاره کرد که در ابتدای ورودی شهر گنبد در روزهای جمعه تشکیل می ‌شود.
چهارشنه بازار گرگان  در بلوار الغدیر وجمعه‌بازار گرگان در خیابان امامزاده عبدالله نیز از بازار های هفتگی هستند که دستفروش‌ها و توزیع‌کنندگان، اجناس خود را در این محل به معرض فروش می‌گذارند[۱۷].
۳-۳-۳-۲ بازارچه های صنایع دستی استان گلستان
استان گلستان سابقه‏اى بس دیرینه در تولید صنایع دستى در کشور دارد. در این میان اهالى دشت گرگان از گذشته‏هاى دور داراى صنایع دستى بوده که با آن هم احتیاجات خویش را رفع مى‏کرده و هم مازاد آنرا براى فروش به بازارها عرضه مى‏داشته‏اند.معروف ترین صنایع دستی استان گلستان مربوط به شهرستان های بندرترکمن،گنبدکاووس می باشد مخصوصا فرش های ترکمنی که در نوع خود با ارزش و معروف است و انواع قالى ترکمنى با رنگهاى متفاوت و ظرافت خاص خود در اکثر بازارهاى ایران به فروش مى‏رود.
بطور کلى دست بافته‏هاى ترکمن را مى‏توان به سه دسته تقسیم نمود:
۱ـ دسته بافته‏هایى که جهت مصارف شخصى بافته مى‏شود (توتلیق).
۲ـ دسته بافته‏هایى که جهت فروش به بازار عرضه مى‏شود (ساتلیق).
۳ـ دسته بافته‏هایى که از روى نقشه‏هاى شطرنجى نماکارى مى‏گردند (پورى).
زنان ترکمن در قالى بافى و نمد مالى و پلاسر بافى مهارت بسیار دارند. این کار بیشتر اختصاص به زنان جوان دارد و زنان مسن به عنوان راهنمایى در بافت قالى کمک مى‏کند. تعداد نقوش قالى ترکمن به بیش از صد نوع مى‏رسد.
سایر صنایع دستى ترکمن‏ها عبارتند از: پلاس (گلیم)، هال کوچک و هال بزرگ که براى بستن تن شتر است، نوار حاشیه، خورجین، قارجین (که نوعى پشتى است)، قالیچه کوچک دیوارى و همچنین گلدوزى و نمد مالى. علاوه بر اینها سوزن دوزى، قلاب دوزى، چادر شب بافى، پوستین دوزى، زیور آلات فلزى نیز از صنایع دستى مشترک بین ترکمن و غیر ترکمن مى‏باشد.
صنایع دستی با توجه به ویژگی‌های شغل‌آفرینی آسان و پایدار و کم‌هزینه، ظرفیت بالایی برای تحقق توسعه‌ی استان در بعد اقتصادی و در نتیجه توسعه پایدار دارد. براین اساس باید به صنایع دستی استان، از سویی به عنوان بازوی صنعت گردشگری و از دیگر سوی به عنوان حوزه پرتحرک اقتصادی و اشتغال چشم دوخت.
صنایع دستی استان گلستان در سال ۱۳۹۱ بالغ بر یک میلیون و ۹۰۰ هزار دلار صادرات داشت که کشورهای اروپایی و عربی مهمترین مشتریان اصلی این محصولات بودند .

۳-۴ وضعیت راه های دسترسی وحمل ونقل استان گلستان
موقعیت استان گلستان به نحوی است که ارتباط زمینی قسمت اعظم کشور با کشورهای آسیای مرکزی از طریق راههای واقع در محدوده این استان صورت می گیرد. موقعیت ویژه جغرافیایی وطبیعی از لحاظ بازرگانی داخلی و تجارت خارجی با کشورهای آسیای مرکزی وتنوع فعالیتهای اقتصادی به توسعه شبکه راههای استان بستگی دارد.در سال های اخیر، فعالیت های گسترده ای در زمینه احداث و توسعه زیربناها به ویژه راه و ارتباطات انجام گرفته و ابزار و نهادهای مورد نیاز برای ایجاد تحول در زمینه های مختلف تولیدی و خدماتی در این خطه از کشور بوجود آمده است.
شایان ذکر است که زیربناها، به عنوان اساسی ترین ابزار توسعه اقتصادی – اجتماعی به حساب می آیند. به نحوی که بدون زیربناها و زیر ساخت های لازم و مناسب، توسعه امکان پذیر نیست. در واقع این زیربناها هستند که می توانند روابط میان کانون های زیست و فعالیت را در درون منطقه سامان بخشیده و ارتباط منطقه را با مناطق مجاور و مراکز مهم اقتصادی میسر می سازد. بنابراین گستره جغرافیایی فعالیت بخش حمل و نقل بسیار وسیع بوده و نقش مهمی درتمامی عرصه های تولید، توزیع و مصرف، جابجایی کالا و انسان(بار و مسافر) را ایفا می نماید
از مجموع۱۲۴۶ کیلومتر راه منطقه ای و بین شهری استان ۲۴۴ کیلومتر(۶/۱۹درصد) بزرگراه،۷۵۱ کیلومتر(۳/۶۰ درصد) راه اصلی،۲۵۱ کیلومتر(۱/۲۰درصد )سایر راه ها بوده است. بیشترین طول راه های منطقه ای وبین شهری مربوط به شهرستان گنبد با ۳۰۲ کیلومتر و کمترین راه مربوط به شهرستان رامیان با ۷ کیلومتر بوده است.با توجه به شرایط طبیعی و اقلیمی، تعداد وتراکم پل ها در سطح شبکه جادهای استان فراوان می باشد.تعداد ۲۵۴۲ دهنه بوده که ۲۴۰۹ دهنه(۸/۹۴ درصد) پل زیر ۶ متر و ۱۳۳ دهنه(۲/۵ درصد)پل بالای۶ متر بوده است. طول راههای روستایی استان گلستان در سال ۱۳۹۰ معادل۱۱/۳۴۳۲ کیلومتر بوده که۲۳۸۵ کیلومتر(۵/۶۹ درصد) راه آسفالته، با مشخصات فنی، ۵۶/۳۸۰ کیلومتر(۱۱درصد)راه شوسه با مشخصات فنی۶۶۶٫۵۴ کیلومتر(۵/۲۰درصد)راه بدون مشخصات فنی بوده است.بیشترین طول راه روستایی مربوط به شهرستان  گنبد با۱۳/۵۸۷ کیلومتروشهرستان مراوه تپه با۷۶/۴۴۳ کیلومتر و  کمترین طول راه روستایی مربوط به شهرستان ترکمن با۸۱/۷۲ کیلومتر می باشد. طول راههای مرزی استان بالغ بر ۱۲/۴۱۷ کیلومتر که در شهرستانهای گمیشان، آق قلا، گنبد و مراوه تپه واقع شده است. تراکم راههای منطقه ای و بین شهری درسال ۱۳۹۰ معادل ۹۸۸/۸۶ کیلومتر در صد کیلومتر مربع وترکم راه های روستایی استان۸/۱۶ کیلومتر در صدکیلومتر مربع بوده است.

جدول ۳-۲: طول شبکه جاده ایی استان گلستان به تفکیک شهرستان در سال ۹۰

شاخص شهرستان

طول راه منطقه ایی بین شهری(کیلومتر)

طول راه روستایی (کیلومتر)

طول راه مرزی (کیلومتر)

راه آسفالته با مشخصات فنی

راه شوسه با مشخصات فنی

طول راه بدون مشخصات فنی

جمع

تراکم راه

راه آسفالته با مشخصات فنی

راه شوسه با مشخصات فنی

طول راه بدون مشخصات فنی

طول راه

تراکم راه

۱۰۰ کیلومتر مربع

۱۰۰۰ کیلومتر مربع

۱۰۰ کیلومتر مربع

۱۰۰۰ کیلومتر مربع

بندرگز

۷۰

۲۵۱/۲۹

۱۵/۱

۲۳/۸۵

۰

۱۵/۳۵

۳۸/۱۲۰

۳۷/۵۱

۶۵/۲

کردکوی

۴۸

۸۶۱/۵

۷۱/۰

۰۹/۵۷

۳۶/۲۷

۶۹/۹۳

۱۴/۱۷۸

۶/۲۱

۶۱/۲

بندرترکمن

۷۲

۲۰۹/۲۴

۹۳/۰

۵۹/۵۴

۰

۲۳/۱۸

۸۱/۷۲

۴۸/۲۰۳

۵۷/۱

گمیشان

۴۲

۲۸۴/۳

۷۴/۷۹

۰

۷۶/۳۱

۵/۱۱۱

۴۵/۹

۰۵/۴۲

۲۱/۴۷

۲۱/۴۷

گرگان

۱۰۲

۳۱۲/۲

۲۵/۰

۵۱/۲۸۰

۲/۳

۶۵/۴۴

۳۶/۳۲۷

۳۶/۲۰

۸۲/۰

آق قلا

۵۳/۱

۶۷۶/۸

۳۹/۱

۲۴/۱۵۸

۰

۲۸/۲۵

۲۲/۱۸۴

۱۶/۱۰

۶۳/۱

۰

۲۴/۳۰

۲۴/۳۰

علی آباد

۹۲

۲۳/۷

۷۳/۰

۴۳/۲۱۳

۹۳/۱۱

۲۶/۵۲

۶۲/۲۷۷

۰۵/۲۴

۲/۲

رامیان

۷

۹/۰

۰۹/۰

۷۸/۱۹۷

۹۵/۹

۱۱/۱۲

۸۴/۲۱۹

۲/۲۸

۶۷/۲

آزادشهر

۱۰۴

۹۱۶/۱۱

۱۶/۱

۶۴/۹۸

۹۳/۱۶

۷۱/۲

۲۸/۱۱۸

۶/۱۳

۳۲/۱

گنبد

۳۰۲

۹۵۵/۵

۰۴/۱

۲۲۵/۴۰۰۲۷/۶۳

۳۵۵/۷۴

۵۵/۱۱۲

۱۳/۵۸۷

۴۲/۱۱

۲

۷۶/۴

۶۹/۲۱۶

۷۷/۴

کلاله

۴۷

۶۸۲/۲

۹۳/۰

۲۴/۲۶۲

۲۷/۶۳

۷۳/۶۸

۲۴/۳۹۴

۹۴/۷

۴۷/۵

۰

۴/۷۱

۰

مراوه تپه

۹۸

۰۵۳/۳

۸۲/۱۹۲

۳۹/۱۳۰

۵۵/۱۱۶

۷۶/۴۴۳

۸۳/۱۳

مینودشت

۲۳

۹۱/۶

۸۵/۰

۱۸/۱۹۱

۳/۲۴

۵۴/۶

۰۲/۲۲۲

۱/۲۵

۰۸/۳

گالیکش

۸۶

۶/۱۰۸

۹۸/۱۹

۳۴/۴۶

۸۱/۱۷۴

استان

۱۲۴۶

۹۸۸/۸۶

۷۳/۰

۲۳۸۵

۵۶/۳۸۰

۵۴/۶۶۶

۵۴/۶۶۶

۱۱/۳۴۳۲

۱۲/۲

۸۱/۴۶

۵۴/۳۶۵

۷۷/۴

۳-۴-۱ شبکه خدمات پروازی و تأسیسات مربوطه
 
در استان گلستان دو فرودگاه گرگان و کلاله وجود دارد. که برای جابجایی مسافر مورداستفاده قرار می گیرد. مشخصات فرودگاه گرگان شامل طول وعرض باند به ترتیب ۳۰۰۰ و۶۰ متر، هواپیمای قابل پذیرش ایرباس و فوکر(بدنه متوسط) و ظرفیت همزمان پارکینگ ۳ فروند،مساحت ترمینال مسافری ۴۳۲۰متر مربع می باشد و مشخصات فرودگاه کلاله شامل طول وعرض باند به ترتیب ۲۱۱۷و ۴۵ متر، هواپیمای قابل پذیرش فوکر (بدنه متوسط) و ظرفیت همزمان پارکینگ ۲ فروند،مساحت ترمینال مسافری۷۵۰ متر مربع می باشد ، تعداد ۲۶۷۴۷۷ نفرمسافر در سال ۱۳۹۰ از طریق فرودگاه های استان)که از این تعداد۲۲۰۴۸۱نفر مسافر داخلی و ۴۶۹۹۶ نفر مسافر بین المللی( با ۳۳۹۶ پرواز جابه جا شده اند. همچنین۲۳۱۶۶۷ تن بار جابجاشده که ۱۴۶۸۵۸ تن در پروازهای داخلی و ۸۴۸۱۰ تن در پروازهای بین المللی جابجا شده است.

جدول ۳-۳ :شاخص فرودگاهی استان گلستان در سال ۹۰

شاخص	معیار اندازه گیری	سال ۱۳۹۰
اعزام وپذیرش مسافر در پروازهای داخلی	نفر	۲۲۰۴۸۱
اعزام وپذیرش مسافر در پروازهای بین المللی	نفر	۴۶۹۹۶
اعزام وپذیرش مسافر در کل پروازها	نفر	۲۶۷۴۷۷
تعداد پروازهای داخلی	پرواز	۳۱۷۲
تعداد پروازهای بین المللی	پرواز	۲۷۴
تعداد کل پروازها	پرواز	۳۳۹۶
تعداد بار جابه جا شده توسط مسافرین  در پروازهای داخلی	تن	۱۴۶۸۵۸
تعداد بار جابه جا شده توسط مسافرین در پروازهای بین المللی	تن	۸۴۸۱۰
میزان بار جابه جا شده توسط مسافرین در کل پروازها	تن	۲۳۱۶۶۷
تعداد پروازهای غیر برنامه ایی	پرواز	۳۲۴

 
 
 
 
۳-۴-۲  بنادر
بنادر استان گلستان شامل بندرگز و بندرترکمن دارای سابقه دیرینه در امر تجارت خارجی باروسیه بوده اند. وجوداین بنادر در فاصله حدود یکصد کیلومتری بندر سنواسک کشور ترکمنستان و ارتباط از طریق رودخانه ولگا به دریای سیاه از اهمیت به سزایی بر خوردار می باشد. راه اندازی،تجهیز و توسعه بنادر مذکور نقش ارزندهای را در توسعه استان بر عهده خواهند داشت .بندرگز با کاربری  مسافری  توریستی دارای ۳ اسکله و ۱۸۰۰ متر مربع پایانه مسافر و۲۴۰۰۰متر مربع محوطه و بندر ترکمن با کاربری چند منظوره دارای۲ اسکله و۳۳۰۰ مترمربع پایانه بار و۳۰۰۰۰ مترمربع محوطه می باشد. در حال حاضر از این بنادر فقط برای اوقات فراغت و تفریح و تفرج استفاده می گردد. همه ساله به ویژه در فصل تابستان جمعیت زیادی از سطح استان و کشوربرای تفریح و گذران اوقات فراغت از ساحل زیبا و آرام بندرگز و ترکمن بهره می گیرند.راه اندازی، تجهیزو توسعه این بنادر نقش ارزنده ای را در توسعه استان می تواند ایفاء نماید.

جدول۳-۴ :مشخصات بنادراستان در سال ۱۳۹۰

نام بندر	تعداد اسکله	مساحت (مترمربع)			طول اسکله (متر)	آبخور	طول موج شکن اصلی وفرعی(متر)	نوع کاربری
		پایانه		محوطه
		مسافر	بار
بندرگز	۲	۱۸۰۰	۰	۲۴۰۰۰	۳۵۰	۱	۳۴۰	مسافری-توریستی
بندر ترکمن	۲	۰	۳۳۰۰	۳۰۰۰۰	۲۶۳	۱/۱	۲۷۵	چندمنظوره

۳-۴-۳حمل ونقل ریلی
استان گلستان از طریق راه آهن سراسری (راه آهن شمال) از شهر گرگان تا بندر ترکمن و از آنجا به ساری و سوادکوه و گرمسار و تهران متصل شده است. همه ساله به دلیل موقعیت خوب استان در مسیر مسافرین عازم به مشهد از سمت استان مازندران پذیرای هزاران گردشگر ایرانی است.

۳-۴-۴ ظرفیت جابجایی مسافر وبار
 
استان گلستان در مجموع دو هزار و ۲۵۰ دستگاه ناوگان حمل و نقل فعال در اختیار دارد که از این تعداد ۴۵۰ دستگاه اتوبوس، ۴۵۰ سواری و یک هزار و ۳۵۰ مینی بوس هستند.در سال ۱۳۹۰ تعداد مسافر جابه جا شده شبکه حمل ونقل جادهای استان گلستان۹/۶۰۸۴ هزار نفر بوده که ۴/۴۴۳۴ هزار نفر(۷۳ درصد ( درون استانی و ۱۶۵۰ هزار نفر(۲۷ درصد) برون استانی بوده که از مجموع مسافرین ۸/۱۵ درصد به وسیله اتوبوس،۲/۷۴ درصد به وسیله مینی بوس،و۱۰درصد به وسیله سواری جابه جا شده اند.میزان بار جابجا شده شبکه حمل ونقل جادهای استان گلستان در سال مذکورمعادل۴۵۴۷۳۸۲ تن بوده که نسبت به سال قبل حدود ۳درصد افزایش داشته است.تردد کامیونهای ترانزیتی حمل بار از گمرک اینچه برون در سال ۱۳۹۰ معادل ۱۵۷۶۵ دستگاه که ازاین تعداد ۳۲۹۱ دستگاه ورودی و ۱۲۴۷۴ دستگاه خروجی بوده است. ظرفیت جابجایی باردر سال مذکور از گمرک اینچه برون معادل۲۸۶۵۲۳ تن بوده است.
تعداد شرکت های حمل ونقل بین المللی که در استان گلستان به فعالیت مشغول می باشد،هجده شرکت می باشد که براساس نمودار زیر پراکنش آن ها به ترتیب در شهرستان های گرگان،آق قلا،گنبد وبندر ترکمن می باشد.

نمودار۳-۱:پراکنش شرکت های حمل ونقل استان گلستان
 
تعداد شرکت های حمل ونقل مسافربری داخل استان به ۷۳ مورد می رسد که از این تعداد ۴۲ شرکت اتوبوسرانی،۲۷ شرکت مربوط به مینی بوس وتعداد۴ شرکت سواری می باشد که بیشتر این شرکت در مرکز استان قرار دارند.در نمودار های زیر تعداد این شرکت ها به تفکیک شهرستان  آورده شده است  :

نمودار۳-۲: شرکت های مسافر بری داخلی استان گلستان

نمودار۳-۳ : شرکت های حمل ونقل مسافربری(اتوبوس)استان گلستان
نمودار۳-۴: شرکت های مسافربری (مینی بوس)استان گلستان

نمودار ۳-۵: شرکت های مسافربری(سواری) استان گلستان

جدول ۳-۵:تعداد سفر و مسافر جابه جا شده برحسب وسیله نقلیه در سال ۱۳۹۰

نوع    وسیله   نقلیه سال	اتوبوس		مینی بوس		سواری		جمع
	تعداد سفر	مسافر	تعداد سفر	مسافر	تعداد سفر	مسافر	تعداد سفر	مسافر
۱۳۹۰	۷۳۸۷۲	۹۶۲۵۹۸	۲۴۱۴۵۵	۴۵۱۵۲۸۷	۱۵۵۸۱۲	۶۰۷۰۶۸	۴۷۱۳۹	۶۰۸۴۹۴۴

 
۳-۵ مراکز اقامتی استان گلستان
۳-۵-۱ هتل ها
طبق آمار سال ۱۳۹۰،تعداد ۱۹ واحد هتل فعال در استان وجود دارد که در شهرهای گرگان،کردکوی،مینودشت،آزادشهر،علی آباد وگنبدمستقر می باشند که در مجموع دارای ۴۶۰ اتاق، ۱۱۸۲ عددتخت و۶۲ واحد سوئیت می باشند.از نظر پراکنش هتل ها بیشترین تعداد آنها در شهر گرگان با ۹ هتل می باشد. از بین هتل های استان، هتل جهانگردی با ۶۹ اتاق و ۱۸۹ تخت و ۱۱ سوئیت بیشترین تعداد را به خود اختصاص داده است[۱۹].شرح این هتل ها در زیر آمده است.

نمودار۳-۶ : پراکنش هتل های استان

          جدول۳-۶ :  تعداد مسافران داخلی وخارجی اقامت داده شده در هتل های استان در سال های ۸۹-۹۰

شرح	مسافران خارجی		مسافران داخلی		کل مسافران
	۱۳۸۹	۱۳۹۰	۱۳۸۹	۱۳۹۰	۱۳۸۹	۱۳۹۰
استان	۲۴۳۷	۱۸۱۹	۱۲۰۴۶۸	۱۲۵۶۲۶	۱۲۲۹۰۵	۱۲۷۴۴۵

جدول۳-۷:هتل های استان گلستان

ردیف	نام/کد/  درجه هتل	بهره بردار/ مدیر	سال تاسیس	تعداد پرسنل	تعداد سوئیت	تعداد اتاق	تعداد تخت	نشانی	تلفن
۱	سرفراز/ دو ستاره A/7502 /2 (غیر فعال)	محمد تقی سرفراز نقی سرفراز	۱۳۶۲	۱۰	۷	۱۳	۲۶	گرگان  بلوار جرجان	۳۳۵۷۸۶۶ ۰۹۱۱۳۷۷۸۰۱۰
۲	طهماسبی /دو ستاره A/75023/2	نرگس طهماسبی اسماعیل مطلبی	۱۳۶۷	۷	-	۴۴	۹۶	گرگان خیابان جمهوری	۴۴۲۲۷۸۰ ۰۹۱۱۱۷۱۷۷۹۱
۳	معروف/ یک ستاره  A  / ۷۵۰۲۵/۲	محمد حسین معروف	۱۳۵۳	۱۳	۶	۴۰	۹۲	گرگان –خیابان جمهوری	۴۴۲۵۵۹۱ ۰۹۱۱۱۷۱۸۲۳۸
۴	مجتمع جهانگردی ناهار خوران/کد ۷۵۰۲۰/۲/دوستاره T	شرکت سرمایه گذاری ایرانگردی و جهانگردی/     جواد شکیبازاده	۱۳۵۱	۳۶	۱۱	۶۹	۱۸۹	گرگان – ناهار خوران	۵۵۲۱۲۷۸ ۰۹۱۵۵۷۱۰۷۵۲
۵	شهرداری/دو ستارهA ۷۵۰۲۲/۲	شهرداری گرگان محمد رضا اشرفی	۶۱	۱۵	-	۱۳	۲۶	گرگان – ناهار خوران	۵۵۲۴۰۷۷ ۰۹۱۱۱۷۰۶۹۰۴
۶	آذین/ چهار ستاره T ۷۵۰۳۵/۲	شرکت شاذین محمود طهماسبیفر	۱۳۸۱	۳۸	۱۱	۳۵	۱۰۵	گرگان	۲۲۴۰۲۲۲ ۰۹۱۱۳۷۷۲۵۰۰
۷	پارک /یک ستاره A ۷۵۰۲۱/۲	شرکت توسعه عامل سید مرتضی حسینی	۱۳۵۶	۵	-	۹	۲۰	آزاد شهر – خ شهید بهشتی	۲۵۴۵-۰۱۷۴۶۷۲ ۰۹۱۲۴۹۵۹۵۹۳
۸	استقلال /دو ستاره A ۷۵۰۱۸/۲	سید علیرضا پدرام	۱۳۵۴	۲۶	۶	۳۸	۸۴	مینو دشت – جنب پلیسراه	۳۰۱۱۲-۰۱۷۴۵۲ ۰۹۱۲۳۰۵۷۱۳۵
۹	هتل بهمن/سه ستاره A/75038/2	باب ا… تجری	۱۳۸۲	۲۰	۲	۲۶	۴۶	کرد کوی – بلوار امام	۹-۳۲۲۱۵۰۱ ۰۹۱۱۳۷۳۱۵۱۱
۱۰	هتل راه و ماه گلستان دو ستاره/A                  ۷۵۰۳۹/۲	شرکت خدمات مسافرتی سپهر گشت/عیسی کاملی	۱۳۸۴	۱۵	۱	۱۰	۲۰	گرگان – ناهار خوران	۵۵۲۰۰۳۰ ۰۹۱۱۱۷۱۸۱۴۲
۱۱	هتل فرهنگیان گرگان سه ستارهA/75040/2	آموزش و پرورش گرگان سید ضیاء حسینی	۱۳۸۰	۳۵	۳	۳۰	۱۳۲	گرگان-نهار خوران	۳-۵۵۲۱۶۵۲ ۰۹۱۱۲۷۰۴۹۷۲
۱۲	هتل فرهنگیان گنبد   دو ستارهA/75041/2	آموزش و پرورش کنبد/محمدرضا رجب زاده	۱۳۷۴	۲۵	-	۱۹	۴۴	گنبد خیابان طالقانی شرقی	۵۵۵۵۱۴۷ ۰۹۱۱۱۷۲۳۶۲۶
۱۳	کانیار/دو ستاره  A ۷۵۰۴۲ /۲	شرکت کاکتوس شرق گلستان سید حسن حسینی	۱۳۸۵	۳۰	۲	۱۰	۳۲	علی اباد کتول	۰۱۷۳۶۲۳۲۴۵۰ ۰۹۱۱۱۷۱۵۳۸۶
۱۴	قابوس/یک ستار A   ۷۶ ۷۵۰/۲	آنه محمد نیازپور	۱۳۷۶	۷	-	۱۸	۴۲	گنبد- میدان امام علی	۰۹۱۱۷۰۲۸۶۶۲ ۰۱۷۲۳۳۴۵۴۰۶
۱۵	زیارت/دو ستاره  T ۷۵۰۷۷/۲	سید ابراهیم خادمی	۱۳۸۶	۱۰	۶	۱۸	۴۷	گرگان- زیارت	۰۹۱۱۳۷۱۱۰۰۹ ۷-۲۴۶۳۰۰۶
۱۶	قصر/ ۷۵۰۷۸/۲	ابراهیم ممشلی	۱۳۸۹	۲۰	-	۲۳	۷۸	مینودشت	۰۹۱۱۳۷۴۰۰۳۸
۱۷	پارمیس/ ۷۵۰۷۹/۲	شرکت ذائقه ساز گلستان/        مهدی تجری و فاطمه تجری	۱۳۸۹	۱۵	۳	۱۱	۲۸	علی آباد	۰۹۱۱۳۷۳۰۰۴۲
۱۸	عجم	شرکت جوجه طلایی آزاد شهر/ محمد عجم	۱۳۸۹	۱۵	۴	۳۴	۷۵	آزاد شهر –کمربندی	۰۹۱۱۱۷۲۱۸۴۰
۱۹	آلتن صحراء ۷۵۰۸۱/۲	طواق قلیچ چپرلی	۱۳۸۹	۸	-	-	-	آق قلا-بعد از پلیس راه	۰۹۱۱۱۷۵۵۹۲۵ ۰۱۷۳۵۲۲۸۳۳۰

 
 ۳-۵-۲ مهمانپذیرها
مهمانپذیرها پس از هتل ها باامکاناتی محدودتر مسافران را اسکان می دهند.تعداد این مهمانپذیرها که با درجه ستاره(سه ستاره،دو ستاره،یک ستاره )مشخص می شود در استان گلستان ۱۲ واحد است که از این تعداد پنج مهمانپذیر،سه ستاره،پنج مهمانپذیر،دو  ستاره و دو واحد از این مهمانپذیرها تک ستاره می باشند که در مجموع دارای ۲۲۳ اتاق و۶۴۲تخت است. بیشترین تعداد مهمانپذیرهای استان در شهرستان گرگان با ۴ مهمانپذیر واقع شده اند. در بین مهمانپذیر های استان بیشترین تعداد اتاق و تخت مربوط به مهمانپذیر توریست در شهرگرگان با ۴۵ اتاق و ۱۴۸ تخت می باشد.

جدول۳-۸: مهمانپذیرهای استان گلستان

نام مهمانپذیری	درجه	شماره تلفن/ فکس	نشانی
توریست	**	۳۳۵۳۷۹۷-۰۹۱۱۳۷۵۹۹۷۴	گرگان- ابتدای بلوار جرجان
بنفشه	***	۲۲۲۴۶۴۷-۰۹۱۱۲۷۰۲۳۶۸	گرگان- خ شهیدبهشتی- جنب مخابرات
رازی	**	۲۲۲۴۶۱۳-۰۹۱۱۳۷۱۳۳۴۵	گرگان-میدان وحدت- پشت بازار امام
پارس	**	۲۲۲۹۵۵۰-۰۹۱۲۷۶۴۰۱۱۷	گرگان- میدان وحدت- پشت بازار امام
زرندی	***	۶۲۲۹۲۲۹	علی‌آباد- خ امام رضا- انتهای بلوار
گلستان	**	۳۳۳۰۰۱۷-۰۹۱۱۱۷۶۰۴۷۹	مینودشت- خ سی‌متری الغدیر
گالیکش	***	۵۹۷۲۰۰-۰۹۱۱۳۷۶۶۴۸۶	گالیکش – جنب پمپ بنزین
خیام گنبد	**	۲۲۲۷۶۶۳-۰۹۱۱۹۹۶۵۲۶۰	گنبد- خ اما‌م خمینی- پاساژ قاضی‌مقدم
فردوسی	***	۳۳۳۰۳۶۴-۰۹۱۱۱۷۲۰۱۸۳	گنبد- میدان امام علی(ع)
مازندران	*	۶۷۲۴۲۸۲-۰۹۱۱۸۷۴۹۵۶۵	آزادشهر- خ شهید بهشتی
رسالت	*	۶۲۲۲۱۰۸-۰۹۱۱۱۷۰۶۷۹۹	علی‌آباد- خ امام رضا(ع)
مینودشت	***	۵۲۲۳۱۸۸- ۰۹۱۱۱۷۶۰۴۸۹	مینودشت- کمربندی – روبروی میدانبار

۳-۵-۳ پا نسیون ها
واحدهای اقامتی که به صورت مشارکتی ودربست در اختیارمسافران قرار می گیرد که طبق آمارهای منتشرشده سازمان میراث فرهنگی استان،تعداد۱۶ پانسیون در استان وجود دارد که پنج واحد سه ستاره وده واحد،دو ستاره ویک واحد از آنها تک ستاره می باشد که دوازده واحد از این پانسیون ها در شهرستان گرگان واقع شده اند
 
جدول ۳-۹: پانسیون های استان گلستان

ردیف	نام پانسیون کد شناسائی	نام بهره بردار	نام مدیر	درجه/ ستاره	نشانی محل واحد
۱	آفتاب/ ۷۵۰۷۸/۲	احمد میر وکیلی	حلاوت  میر وکیلی	۲T	گرگان، جرجان، جرجان چهرم
۲	یاس/ ۷۵۰۷۹/۲	مرضیه لیاقی	نرجس شیخ حسنی	۳A	گرگان، ولیعصر، عدالت ۲۹، پلاک۱۱
۳	پائیزان/ ۷۵۰۸۰/۲	اعظم بهلول	اعظم بهلول	۱ A	گرگان، فلکه کریمی، مطهری جنوبی
۴	خیام/ ۷۵۰۸۱/۲	سعید سلمانیان	ژیلا قادری افشار	۲ A	گرگان، خیابان شهید بهشتی
۵	تسنیم/۷۵۰۸۶/۲	افسانه رحیمی	افسانه رحیمی	۲A	گرگان، جرجان، جرجان دوم
۶	اندیشه/ ۷۵۰۸۷/۲	محمد تقی آجدانی	محمد تقی آجدانی	۲A	آزاد شهر، خیابان شهید بهشتی
۷	زمرد/ ۷۵۰۹۲/۲	حسن منتظری	حسن منتظری	۳A	علی آباد، جنب زمین فوتبال خارکلاته
۸	سماء/ ۷۵۰۸۶/۲	قنبر جلالی	مرضیه  حاجی بیک	۳A	گرگان،  پشت بانک ملی
۹	پرند/ ۷۵۰۸۸/۲	سکینه جلالی	سکینه جلالی	۲ A	گرگان- گلشهر- نبش گلشهر ۱۹
۱۰	رز/ ۷۵۰۸۹/۲	آزیتا سیفی	آزیتا سیفی	۳ A	گرگان-خیابان شالیکوبی-عدالت ۳۸
۱۱	ایراندخت/۷۵۰۹۵/۲	شهربانو نظری	شهربانو نظری	۲ T	علی آباد-خیابان هنرستان-آفتاب ۱۶
۱۲	هیرکان/ ۷۵۰۹۷/۲	خسرو انصاری	خسرو انصاری	۳A	گرگان-روبروی دانشگاه آزاد اسلامی
۱۳	مهر/۷۵۰۹۸/۲	عباس زنگانه	شهربانو تخم افشان	۲A	علی آباد-خیابان هنرستان
۱۴	پارسیان/ ۷۵۰۹۹/۲	محسن علی آبادی	مونا گرزالدین	۲A	گرگان – فلکه بسیج – جنب اتوبانک

 
۳-۵-۴ کمپ ها
کمپ ها واحد های  اقامتی خدماتی بین راهی  هستند که سعی آنان در جهت اسکان موقت مسافران واطلاع رسانی در رابطه با جاذبه های گردشگری دراستان مورد نظر  می باشد.در این راستا کمپ های دائمی  که در استان گلستان پرپا هستند مجموعا برابر ۱۳  کمپ می باشد  که این کمپ ها شامل کمپ ساحلی نوکنده،کمپ ساحلی بندرگز در شهرستان بندرگز،کمپ ساحلی بندر ترکمن،کمپ های النگدره،کمپ جنگلی قرق وزیارت در شهرستان گرگان،کمپ های امام رضا والنگ در شهرستان کردکوی،کمپ های دارکلاته،دلند،شیرآباد در شهرستان رامیان، کمپ کبودوال وکمپ گنبد در شهرستان گنبد کاووس می باشد. اما در زمان های اوج گردشگری کمپ هایی نیز به صورت موقت در سطح استان برپا می شود برای نمونه در نوروز ۱۳۹۳ تعداد ۲۴ کمپ موقت در استان برپا شدند که این کمپ ها در مسیر اصلی جاده بین المللی و روستاهای پر تردد ایجاد شده است که با ارائه آبجوش، بروشور وامکانات مورد نیاز،به مسافرین خدمات رسانی می کردند.

۳-۶ مراکز پذیرایی وخدمات بین راهی استان گلستان
در استان گلستان تعداد ۱۶ واحد مجتمع پذیرایی وتفریحی،۱۲ واحد رستوران،۱۰ واحد سالن پذیرایی،۵واحد کبابی، ۶واحد اغذیه فروشی، ۷واحد سفره خانه سنتی و۸ واحد چایخانه و ۱واحد اقامتگاه طبیعت گردی در شهرستان کلاله دارد که مجموعا تعداد آنها به ۶۵ مورد می رسد وبیشتر این مراکز در شهرستان گرگان تمرکز دارند ،که در نمودار زیر پراکنش این مراکز خدماتی به نمایش گذاشته شده است[۲۰].

نمودار۳-۷: پراکش مراکز خدماتی وپذیرایی در استان
 
۳-۷  مناطق نمونه گردشگری[۲۱]
مناطق نمونه گردشگری به محدوده ای جغرافیایی اطلاق می شود که در این محدوده یک یا چند و یا مجموعه ای از جاذبه های تاریخی ، طبیعی و فرهنگی وجود دارد که وجود آنها انگیزه ای برای سفر و اقامت گردشگران خواهد بود . لذا فراهم بودن زیرساخت های مناسب برای بهره برداری و توسعه این مناطق از واقعت های اجتناب ناپذیر است. از مهم ترین ویژگی های مناطق نمونه گردشگری،  هدایت و مدیریت سرمایه ها و سرمایه گذاری در منطقه خواهد بود.براین اساس که دولت می تواند پس از مشخص کردن  مناطق مستعدکشور  وقطب های گردشگری با تاکید برمناطق کمتر توسعه یافته به سرمایه گذران، اجازه تاسیس مناطق نمونه گردشگری را بدهد.
با توجه به عرصه مورد نیاز برای احداث تأسیسات گردشگری اعم از اقامتی و پذیرایی و زیر ساخت های مورد نیاز در این محدوده جغرافیایی به حسب ظرفیت و مساحت عرصه در چهار سطح محلی (‌با حداقل سی هکتار ) ، استانی (‌حداقل پنجاه هکتار ) ، ملی ( حداقل یکصد هکتار ) و بین المللی
( حداقل سیصد هکتار ) ‌سطح بندی می شود . لیکن سطح بندی نهایی آن براساس شاخص های مربوط ، با توجه به سطح خدمات و سرمایه گذاری انجام یافته توسط سازمان مشخص می گردد .
به استناد ماده (۸) قانون تشکیل سازمان میراث فرهنگی و گردشگری ـ مصوب۱۳۸۲وطبق جلسه سال۱۳۸۷ هیئت وزیران در مجموع پنجاه منطقه در استان گلستان مشخص گردیده است که از این تعداد سی منطقه به عنوان مناطق نمونه گردشگری به ثبت رسیده است و دارای مصوبه ی هیئت وزیران می باشد امابیست وپنج منطقه دیگر در زمره مناطقی هستند که استعداد لازم را برای تبدیل شدن به منطقه نمونه گردشگری را دارند اما  تاکنون به تصویب هیئت وزیران نرسیده اند.در ادامه اسامی این مناطق نمونه آوره شده است
جدول ۳-۱۰ : مناطق نمونه گردشگری

ردیف	نام منطقه نمونه گردشگری	موقعیت منطقه
۱	چشمه آق سو	کلاله
۲	ساحل بندر ترکمن	بندرترکمن
۳	چشمه قلقلی	بندرگز
۴	محور قطب بین المللی گمیشان (کاسپین)	بندرترکمن
۵	محورچهل چای	مینودشت
۶	محورامامزاده قرن آیاد	کلاته
۷	محور روستای زیارت به آبشار زیارت	گرگان
۸	محور توسکستان	گرگان
۹	ساحل بندرگز	بندر گز
۱۰	محور روستای پاقلعه به قلعه موران	رامیان
۱۱	چشمه گل	رامیان
۱۲	محور النگ	رامیان
۱۳	حاشیه طبیعت گردی اترک	بندرترکمن،آق قلا،گنبد،کلاله
۱۴	جزیره آشوراده	بندر ترکمن
۱۵	پارک طبیعی شیرآبااد	رامیان
۱۶	محور محمد آباد	علی آباد
۱۷	دهکده ییلاقی درازنو	کردکوی
۱۸	دهکده ییلاقی جهان نما	کردکوی
۱۹	جنگل شموشک	کردکوی
۲۰	زیارتگاه خالد نبی	کلاله
۲۱	پارک ناهارخوران	گرگان
۲۲	هزارپیج	گرگان
۲۳	پارک شبنم نوده خاندوز	آزادشهر
۲۴	جنگل النگدره	گرگان
۲۵	دلند	رامیان
۲۶	قرق	گرگان- علی آباد
۲۷	آبشار وسدکبودوال	علی آباد
۲۸	محور پارک امام رضا به دهکده درازنو وجهان نما	کردکوی
۲۹	زیارتگاه مختومقلی فراغی	مراوه تپه
۳۰	جنگل شصت کلاته	جدول ۱۰-۳ : مناطق نمونه گردشگری گرگان

۳-۸ سرمایه گذاری های انجام گرفته یادرحال انجام گردشگری در استان گلستان
سرمایه گذاری هایی که در استان گلستان در رابطه با گردشگری انجام می شود بیشتر مربوط به بخش اقامتی است که مجموعا تعداد طرح های مذکور به۴۳ مورد می رسد وعمدتا محل اجرای آنها مرکز استان می باشد.بعضی از این طرح ها درحال انجام،بعضی فعال وبرخی دیگر غیرفعال اند که علت غیرفعال بودن آنان اغلب مربوط به کمبود منابع وعمدتا منابع مالی می باشد که این امر نشان از عدم حمایت ارگان های مربوطه از فعالیت های گردشگری می باشد:خلاصه ی طرح ها به قرار زیر است:
نمودار۳-۸ : پراکنش طرح ها سرمایه گذاری در استان گلستان
 
 
جدول ۳-۱۱:  طرح های سرمایه گذاری گردشگری در استان گلستان

ردیف	عنوان طرح	محصول تولیدی	مجری طرح	محل اجرا	وضعیت طرح
۱	اقامتی پذیرایی تجاری (هتل ۴ستاره میامی)	اقامتی و پذیرایی ورزشی تفریحی وتجاری به ظرفیت ۱۸۰ اتاق،۲۰۰ تخت	مهدی اسدی	گرگان	در حال اجرا
۲	دهکده گردشگری نگین ترکمن	مجتمع اقامتی پذیرایی وتفریحی وتجاری	دهکده توریستی گردشگری نگین ترکمن	بندرترکمن	غیرفعال
۳	اقامتی پذیرایی	احداث تالار وپذیرایی در ۳طبقه و۱۶ واحد سوئیت اقامتی به همراه فضای پارکینگ ومحوطه سازی	هتل آسمان (موذن)	گالکش	درحال اجرا
۴	اقامتی پذیرایی	واحد اقامتی وتالارپذیرایی وواحدتجاری وتفریحی	مهدی محمدی	گنبد	درحال اجرا
۵	مجتمع اقامتی وپذیرایی  وتفریحی و..	واحد اقامتی در ۴ طبقه،تالار پذیرایی وفضای سبز و…	محسن دایی	بندرگز	درحال اجرا
۶	مجتمع اقامتی،پذیرایی وتفریحی وتوریستی(۲ ستاره)	شامل بخش های اقامتی وپذیرایی وفضای سبز،باغ گل وبازی کودکان،گلخانه،فروشگاه	نظام علی کوهستانی	آزادشهر	درحال اجرا
۷	اقامتی پذیرایی	مهمانپذیر به ظرفیت ۱۱ سوئیت و۲ اتاق جمعا۱۳واحدو۲طبقه تالار پذیرایی	صفرعلی عجم	آزادشهر	فعال
۸	مجتمع اقامتی وپذیرایی وتفریحی	ایجادفضای اقامتی و فضاهای پذیرایی ،فضاهای ورزشی ،فروشگاه صنایع دستی	محمدجواد عامل	گرگان	درحال اجرا
۹	مجتمع اقامتی وپذیرایی(هتل شهاب، ۲ستاره)	واحداقامتی وپذیرایی ،حداقل با۲۰اتاق وسالنهای متعدد پذیرایی مجزای زنانه ومردانه وبه ظرفیت ۵۵ اتاق،۱۵۰ تخت	سیدوجیح الله حسینی	گرگان	فعال و درحال اجرا
۱۰	مجتمع اقامتی پذیریی تفریحی	ظرفیت رستوران۱۲۵۰ نفر،ظرفیت تالار ۱۷۰نفر،ظرفیت پذیرایی سنتی۲۵۰ نفر ظرفیت اقامت۲۵۰نفر	سیدحسن حسینی	گرگان	غیرفعال
۱۱	مجتمع فرهنگی تفریحی توریستی وورزشی	ایجاد مجتمع تفریحی توریستی تاریخی و اقامتی شامل:زمین فوتبال، سالن ورزشی، بازی کودکان،رستوران، استخر	شرکت رهپویان مبین گلستان	گرگان	غیرفعال
۱۲	مجتمع اقامتی پذیرایی	واحداقامتی،تالارپذیرایی،	سید رمضان حسینی	کردکوی	فعال
۱۳	مجتمع خدماتی رفاهی بین راهی	واحداقامتی،تالارپذیرایی،پمپ بنزین،مسجد ،پرورش اسب و…	حمید راضی	آزادشهر	درحال اجرا
۱۴	اقامتی پذیرایی تفریحی توریستی	مرکز تجاری خدماتی (هتل وهتل آپارتمان) موزه ترکمن ورزشهای ابی و…	پروژه گردشگری دهکده جهانگردی گلستان	بندرترکمن	فعال
۱۵	اقامتی پذیرایی	طرح شامل:لابی،پذیرش ، اشپزخانه،چ ایخانه سنتی ،تالار ویژه خانم هاواقایان	محمد جعفری	فاضل آباد	غیرفعال
۱۶	مجتمع اقامتی تفریحی وتجاری	واحدهای اقامتی،پزیرایی،فروشگاه های خرید	شرکت قصرروشن گلستان وپیمان قصر سفید	گرگان	درحال اجرا
۱۷	هتل  ۵ ستاره بوتانیک	سالن کنفرانس واستخرسرپوشیده،دوسالن بدنسازی،سالن بیلیارد،زمین تنیس، فروشگاه، ظرفیت ۱۰۰اتاق،۲۵ تخت	کامران احدپور	گرگان	درحال اجرا
۱۸	مجتمع تفریحی توریستی وپارک آبی	واحدهای پزیرایی،تفریحی وپارک آبی	مجتمع تفریحی توریستی موج آبی	گنبد	درحال اجرا
۱۹	مجتمع اقامتی پذیراییوتفریحی	واحدهای اقامتی،پزیرایی،تفریحی	اسمانه دریای خزر	اراضی ساحلی بندرترکمن	درحال اجرا
۲۰	ایجاد مجموعه بزرگ تفریحی توریستی	اتاق،رستوران،سالنهای پذیرایی وورزشی ،  استخرسرپوشیده،بولنگ،پاتیناژ،تله کابین، پارکینک سرپوشیده و…	شرکت ارین پارسه کیش	ناهارخوران گرگان	درحال اجرا
۲۱	اقامتی پذیرایی تفریحی وتوریستی(آرمان طبیعت)	فضای تجاری، آپارتمانهای مسکونی، بخش اداری،فانوس دریایی،بندرگاه،آلاچیقهای دریایی،کمپ ساحلی ،خدمات بین راهی،	شرکت ساحلی بندر گز:آرمان طبیعت	بندرگز	غیرفعال
۲۲	مجتمع گردشگری	سوئیت آلاچیق رستوران سالن پذیرایی	بهروز اردوانی	بندرترکمن مسیر اسکله	درحال اجرا
۲۳	مجتمع تفریحی توریستی ورزشی	ایجاد مجتمع تفریحی توریستی ورزشی واقامتی(فاز اول به بهره برداری رسیده است)	شرکت گردشگری اسب وطبیعت	گرگان	فعال
۲۴	طرح توسعه هتل آذین	استخر سونا جکوزی فضای اقامتی وپذیرایی	محمود طهماسبی	گرگان	فعال

۲۵	مجتمع خدماتی رفاهی بین راهی	احداث پمپ بنزین ،نمازخانه، فضای پارکینگ، واحدهای اقامتی وپذیرایی	مجتمع خدمات رفاهی نسیم گرگان	گرگان	فعال
۲۶	واحد اقامتی پذیرایی (متل)	ایجاد تالر پذیرایی واقامتی در ۸اتاق	علی بائیان جزی	بندر گز	درحال اجرا
۲۷	مجتمع خدماتی بین راهی	ایجاد خدمات بین راهی،پمپ بنزین، اپاراتی،فتعویض روغن وواحد پذیرایی	احمدبوجاری	گنبد	درحال اجرا
۲۸	اقامتی پذیرایی	واحد اقامتی وتالار پذیرایی	مجتمع گردشگری رفاهی اقامتی شباهنگ	کلاله	درحال اجرا
۲۹	مججتمع اقامتی پذیرایی		مهدی جعفری زاده		غیرفعال
۳۰	مجتمع پذیرایی واقامتی (طواق قیچ چیرلی ۲ستاره)	مجتمع در ۳طبقه با ۱۰ اتاق بادرجه ۲ستاره وتالار ،فروشگاه،کافی شاپ ،چایخانه سنتی،	شرکت طواق قیچ چیرلی	آق قلا	فعال
۳۱	اقامتی وپذیرایی	ایجاد واحدهای اقمتی وپذیرایی از نوع متل ،فروشگاه وپارکینک	حسین حاجی زاده	گالیکش	فعال
۳۲	مجتمع خدماتی رفاهی بین راهی	سالن پذیرایی رستوران فضاهای تجاری واقامتی	رضا حمیدی	بندرگز	درحال اجرا
۳۳	واحد اقامتی پذیرایی	ایجاد یک مجموعه اقامتی وپذیرایی	مهدی دیلم کتولی	فاضل آباد	درحال اجرا
۳۴	واحد اقامتی پذیرایی (هتل ۲ ستاره)	ایجاد مجتمع اقامتی پذیرایی ۸طبقه با ۳۰اتاق وسالن های مجزای زنانه ومردانه	جعفر رایجی	گرگان	غیرفعال
۳۵	اقامتی پذیرایی (هتل یک ستاره)	طرح با ۱۰ اتاق: زیرزمین محل قرار گیری تاسیسات،طبقه همکف فضای پذیرایی، طبقه اول بخش اقامتی	سید رمضان حسینی	گرگان	غیرفعال
۳۶	اقامتی پذیرایی	واحد اقامتی به صورت سوئیت با ویلاهای پراکنده، فروشگاه موادغذایی ،سالنهای پذیرایی و وپارکینگ وفضای سبز	رضا ریحانی	گرگان	غیرفعال
۳۷	مهمانپذیر(۲ستاره)	رستوران کافه سنتی	تاج بی بی ریگی	گالیکش	غیرفعال
۳۸	مجتمع اقامتی وپذیرایی وتوریستی تجاری	ایجاد مجموعه ۲ستاره،تالار مراسمات وواحد تجاری	علی اکبر زارع	گنبد	غیرفعال
۳۹	واحد اقامتب پذیرایی (هتل)	طرح در ۵طبقه شامل لابی وپذیرش وکافی شاپ در همکف، سالنهای پذیرایی واقامتی		گرگان	فعال
۴۰	مجتمع پذیرایی سنتی	پذیرایی سنتی ورستوران	الهام شیدایی	گرگان	فعال
۴۱	واحد اقامتی پذیرایی (پانسیون)	یک واحد اقامتی (پانسیون) شامل ۶ سوئیت	محمدتقی طاهری	گرگان	فعال
۴۲	مجتمع اقامتی پذیرایی وتجاری	احداث تالار در ۲طبقه و۶سوئیت	سیدرضا لطیف عقیلی	کردکوی	درحال اجرا
۴۳	مجتمع اقامتی پذیرایی	دارای۲ سالن تالار همایش وجشن عروسی رستوران وتریا، آلاچیق ،وفضای سبز	زهرا نجفی نودیجه	گرگان	فعال

منبع: سازمان میراث فرهنگی صنایع دستی وگردشگری استان گلستان

۳-۹ تبلیغات وبازاریابی گردشگری انجام گرفته در استان گلستان
در رابطه با تبلیغات انجام شده در زمینه  گردشگری استان گلستان باید گفت که تا کنون هیچ گونه تبلیغاتی به صورت ممتد از سوی هیچ ارگانی انجام نگرفته است.اما به صورت مقطعی سازمان میراث فرهنگی ،صنایع دستی وگردشگری استان فقط در ایام نوروز مبادرت به انتشار برشور وکاتالوگ هایی جهت شناساندن استان وجاذبه های آن کرد ه است این تعداد در نوروز ۹۳ به ۶۷۶ هزار و ۵۷۶ نسخه بوده است علاوه بر این در این مدت  سامانه ارسال بلوتوث معرفی جاذبه‌های گردشگری استان گلستان در سه نقطه استان: در شرق پایگاه رزواسیون نوکنده- بافت تاریخی گرگان- در غرب پلیس راه تنگراه راه اندازی شده بود همچنین در این مدت ستاد های سفر در اکثر مناطق راه اندازی شده و خطوطی را برای ارتباط مستقیم مسافران وگردشگران  با رئیس ستاد اختصاص داده بودند .ودر زمینه پایگاه اطلاع رسانی اینترنتی تنها منبع رسمی وب سایت اطلاع رسانی سازمان گردشگری استان «GolestanCHTO.IR  »   می باشد.اما به صورت غیر رسمی چندین پایگاه دیگر همچون «شمال نیوز»،«تبیان»،«آفتاب»،«پیام سرا» وچند وبلاگ دیگر به معرفی استان گلستان وجاذبه های آن  می پردازند.

۳-۱۰ تقاضای گردشگری استان گلستان
۳-۱۰-۱ تعدادگردشگران ورودی
طبق سرشماری های سال ۱۳۹۰ تعداد ۹/۶۰۸۴ هزار نفردر استان تردد کرده اند که از این تعداد ۴/۴۴۳۴ هزار نفر(۷۳ درصد) درون استانی و۱۶۵۰ هزارنفر(۲۷ درصد) برون استانی بوده اند.همچنین در همان سال هتل های استان گلستان پذیرای ۱۸۱۹ نفر گردشگر خارجی و۱۲۵۶۲۶ هزار نفر  گردشگر داخلی  بوده اند که این میزان نسبت به سال ۱۳۸۹ برای گردشگران خارجی ۲۵ درصد کاهش وبرای گردشگران داخلی ۴درصد افزایش داشته است. واز مجموع ۱۲۹۳۵۵ هزار گردشگر که از مرز استان (داشلی برون) وارد استان استان شدند،۲۶۹۹۳ هزار نفر ایرانی و۱۰۲۳۶۲ هزار نفر گردشگران خارجی بوده اند.

سال	جمع (نفر)	درون استانی		برون استانی		درصد تغییرات
		تعداد	درصد	تعداد	درصد	درون استانی	برون استانی
۱۳۸۹	۶۸۱۶۴۳۲	۴۶۳۲۲۷۲	۶۷	۲۱۸۴۱۵۰	۳۲	۱۰	۱۱-
۱۳۹۰	۶۰۸۴۹۴۴	۴۴۳۴۴۸۷	۷۲	۱۶۵۰۴۵۷	۲۸	۱-	۲۴-

جدول۳-۱۲:تعداد مسافر جابه جا شده استان گلستان به تفکیک درون استانی وبرون استانی طی سالهای ۹۰-۱۳۸۹
 
جدول ۳-۱۳: تعداد مسافران ایرانی و خارجی وارد شده و خارج شده از مرزپل در سال۱۳۹۰

عنوان		گردشگران ایرانی		گردشگران  خارجی
		ورودی	خروجی	ورودی	خروجی
استان گلستان	بهار	۲۳۶۸	۵۰۸۸	۱۱۲۹۳	۱۱۸۱۰
	تابستان	۲۲۵۱	۴۱۳۳	۱۲۰۹۴	۱۲۵۱۰
	پائیز	۱۹۹۵	۴۲۷۳	۱۲۳۸۰	۱۳۸۸۹
	زمستان	۲۵۹۶	۴۲۸۹	۱۳۶۲۲	۱۴۷۶۴
	جمع	۹۲۱۰	۱۷۷۸۳	۴۹۳۸۹	۵۲۹۷۳

۳-۱۰-۲ مدت اقامت گردشگران
به علت اینکه استان گلستان بین استان گردشگرپذیر وساحلی مازندران واستان خراسان رضوی؛ قطب گردشگری مذهبی کشور، قرار دارد،بیشتر نقش یک گذرگاه را بازی می کند تا یک استان هدف گردشگری.که این مشکل به عوامل زیادی از جمله عدم اطلاع رسانی در رابطه با جاذبه های گردشگری استان یا به عبارتی عدم شناخت مسافران از استان،مربوط می شود.که این عامل نیز ناشی از ضعف در بازاریابی و برنامه های به عمل آمده در استان می باشد.اما در طی چند سال اخیر تلاش هایی برای افزایش ماندگاری مسافران به عمل آمده است که نتایج امیدوار کننده ایی حاصل شده است وبه این معنی است که گلستان به تدریج در حال فاصله گرفتن از حالت انفعالی وگذرگاه بودن و در حال تبدیل شدن به یک استان هدف گردشگری است.طبق آمارهای سازمان میراث فرهنگی وگردشگری استان  ماندگاری مسافرین و گردشگران در استان از ۵/۱ نفر شب درسال ۱۳۹۱ استان به ۳ نفرشب افزایش در سال ۱۳۹۲ یافته است؛ مدت اقامت مسافرین در هتل‌ها نسبت به مدت مشابه سال گذشته، ۳۱ درصد،افزایش مدت اقامت مسافرین در مهمانپذیرها نسبت به مدت مشابه سال گذشته ،۳۴ درصد، افزایش اسکان مسافرین در مدارس نسبت به مدت مشابه سال قبل ۴۳ درصد،افزایش مدت اقامت مسافرین در منازل استیجاری نسبت به مدت مشابه سال گذشته ، ۲۵ درصد بوده است در مجموع مدت اقامت مسافران در سال ۹۲ ، ۳۷۹/۴۲۳/۱ نفر بوده که نسبت به سال گذشته ۴۲ درصد افزایش داشته است.

۳-۱۰-۳ انگیزه سفر گردشگران
طبق آمارهای منتشرشده توسط سازمان آمار استان از مجموع مسافرین وارد شده به استان گلستان در سال۱۳۹۰،تعداد ۲۷۳۳۳۲ نفر از موزه ها وبناهای تاریخی استان گلستان دیدن کردند هچنین طبق جدید ترین آمار که مربوط به نوروز سال۹۳ می باشدجمعیت این گونه از گردشگران در استان گلستان به ۳۰۸۴۷ نفر ( تعداد ۲۴ هزار و ۱۳۴ نفر از گنبد جهانی قابوس، ۳ هزار و۶۱۸ نفر ازکاخ موزه، ۴۷۶ نفر از موزه علی آباد کتول، ۵۴۲ نفر از موزه گمیشان، ۸۲۵ از موزه صنایع دستی، ۷۱۶ مورد از موزه حیات وحش و ۵۳۶ نفر نیز از موزه مینودشت )  می رسد .این آمارها نشان دهنده این موضوع است که مهم ترین انگیزه گردشگران ورودی به استان گلستان را انگیزه های تاریخی وفرهنگی تشکیل می دهد واز سویی نشان دهنده غنای تاریخی وفرهنگی وپیشینه پرفراز ونشیب استان  می باشد.

نمودار۳-۹ :تعداد بازدیدکنندگان از مکان های تاریخی - فرهنگی

۳-۱۰-۴ شیوه های سفر گردشگران
یکی از شکل های متداول سفر،سفر به صورت گروهی ودر قالب تورهای مسافرتی است که هنوز همه گیر نشده است اما  به شکل تورهای کوچک که اغلب توسط جوانان تشکیل می شود انجام می پذیرد که در این نوع سفرها، بهترین وسیله نقلیه استفاده از وسایل نقلیه  توریستی کوچک همچون مینی باس ها است که از امکانات لازم برای انجام سفرهای کوتاه برخوردار  است که  براساس آمارهای منتشرشده از سوی سازمان آمار کشور،رشد چشمگیری در سالهای اخیر داشته است که نشان دهنده مقبولیت این شیوه سفر نزد گردشگران به لحاظ راحتی   می باشد.طبق جدل زیر مشاهده می شود که در سال ۱۳۹۰ بیشترین تعداد سفر (۲۴۱۴۵۵) وبیشترین تعداد مسافر (۴۰۶۴۷۰۷) دررون استانی وبرون استانی  توسط میدل باس ها انجام شده است.
جدول ۳-۱۴: تعداد سفر و مسافر درون استانی جابجا شده استان گلستان به تفکیک شهرستان بر حسب وسیله نقلیه در سال ۱۳۹۰

شهرستان	تعداد سفر				تعداد مسافر
مبدا	اتوبوس	مینی باس	سواری	جمع	اتوبوس	مینی باس	سواری	جمع
گرگان	۳۵۸	۶۹۶۸۹	۵۶۸۱۹	۱۲۶۸۶۶	۱۴۴۷۸	۱۲۷۵۳۷۳	۲۲۷۲۳۰	۱۵۱۷۰۸۱
گنبد	۴۶	۶۳۱۲۵	۳۳۴۶۳	۹۶۶۳۴	۱۶۵۰	۱۲۲۳۴۲۰	۱۳۰۷۵۶	۱۳۵۸۲۶
آزادشهر	۰	۱۶۶۲۴	۳۴۹۰	۲۰۱۱۴	۰	۳۱۷۱۶۷	۱۳۹۵۸	۳۳۱۱۲۵
بندرترکمن	۰	۲۵۱۶۹	۰	۲۵۱۶۹	۰	۴۸۱۴۰۹	۰	۴۸۱۴۰۹
کردکوی	۹	۴۵۲۴	۰	۴۵۳۳	۳۲۰	۸۳۵۷۴	۰	۸۳۸۹۴
بندر گز	۰	۹۰۴۳	۰	۹۰۴۳	۰	۱۷۲۶۹۹	۰	۱۷۲۶۹۹
علی اباد	۰	۵۴۴۱	۱۷۶۵۰	۲۳۰۹۱	۰	۹۴۳۶۹	۷۰۵۰۵	۱۶۴۸۷۴
آق قلا	۰	۱۲۵۳۸	۰	۱۲۵۳۸	۰	۲۴۵۴۷۵	۰	۲۴۲۴۷۵
کلاله	۰	۲۷۹۶	۹۵۰۸	۱۲۳۰۴	۰	۴۶۸۶۳	۳۷۷۴۳	۸۴۶۰۶
مینودشت	۱	۲۸	۰	۲۹	۱۶	۴۸۲	۰	۴۹۸
جمع	۴۱۴	۲۰۸۹۷۷	۱۲۰۹۳۰	۳۳۰۳۲۱	۱۶۴۶۴	۳۹۳۷۸۳۱	۴۸۰۱۹۲	۴۴۳۴۴۸۷

 
جدول ۳-۱۵ : تعداد سفر و مسافر برون استانی جابجا شده استان گلستان به تفکیک شهرستان بر حسب وسیله نقلیه در سال ۱۳۹۰

شهرستان	تعداد سفر				تعداد مسافر
	اتوبوس	مینی باس	سواری	جمع	اتوبوس	مینی باس	سواری	جمع
گرگان	۴۰۷۵۵	۱۵۶۹۲	۲۹۶۲۶	۸۶۰۷۳	۵۷۵۵۵۵	۱۰۵۹۸۷	۲۷۸۹۴۶	۹۶۰۴۸۸
گنبد	۲۲۱۳۱	۱۷۰۰	۱۵۹	۲۳۹۹۰	۲۵۴۲۶۹	۶۲۱	۲۸۲۸۷	۲۸۳۱۷۷
آزادشهر	۵۰۹	۳۲۱۱	۴۹۵۱	۸۶۷۱	۵۲۹۱	۱۹۷۵۲	۶۳۱۵۴	۸۸۱۹۷
بندرترکمن	۱۴۹۹	۲۶۳۷	۰	۴۱۳۶	۳۴۲۴۰	۰	۴۷۵۷۰	۸۱۸۱۰
کردکوی	۲۴۸۵	۶۸۶۲	۰	۹۳۴۷	۲۲۲۳۸	۰	۱۲۱۳۵۸	۱۴۳۵۹۶
بندرگز	۰	۴۸۷	۰	۴۸۷	۰	۰	۹۶۲۵	۹۶۲۵
علی آباد	۱۰۳۱	۱۳۶۳	۸۱	۲۴۷۵	۱۴۳۱۸	۳۱۲	۲۰۱۴۱	۳۴۷۷۱
آق قلا	۰	۱۷۲	۰	۱۷۲	۰	۰	۳۱۵۳	۳۱۵۳
کلاله	۲۸۸۱	۳۱۰	۶۵	۳۲۵۶	۲۲۳۹۷	۲۰۴	۴۶۶۰	۲۷۲۶۱
رامیان	۴۲۵	۰	۰	۴۲۵	۲۰۴۸	۰	۰	۲۰۴۸
مینودشت	۱۷۴۲	۴۴	۰	۱۷۸۶	۱۵۷۷۸	۰	۵۵۳	۱۶۳۳۱
جمع	۷۳۴۵۸	۳۲۴۷۸	۳۴۸۸۲	۱۴۰۸۱۸	۵۷۷۴۴۷	۱۲۶۸۷۶	۵۷۷۴۴۷	۱۶۵۰۴۵۷
جمع کل	۷۳۸۷۲	۲۴۱۴۵۵	۱۵۵۸۱۲	۴۷۱۱۳۹	۱۵۹۳۹۱۱	۴۰۶۴۷۰۷	۱۰۵۷۶۳۹	۶۰۸۴۹۴۴

 [۱۸] .گزارش اقتصادی اجتماعی سازمان آمار کشورسال ۱۳۹۰
[۱۹] .پرتال سازمان میراث فرهنگی صنایع دستی وگردشگری استان
[۲۰] . پرتال سازمان میراث فرهنگی،صنایع دستی وگردشگری استان گلستان.
همان   . ۲